Η καλύτερη πόλη να ζεις σύμφωνα με τρεις πολεοδόμους

Maputo, Μοζαμβίκη

Vanesa Castán Broto, Πανεπιστήμιο του Sheffield

Το Maputo μου αποκάλυψε πώς οι σύγχρονες πόλεις ξεπερνούν την παράλογη αυτή διχοτόμηση της «επίσημης» και της «άτυπης» πόλης. Στο Maputo μιλάνε για τον διαχωρισμό ανάμεσα σε μια «πόλη σκυροδέματος» – την παλιά αποικιακή πόλη, που σχεδιάστηκε από τους Πορτογάλους – και την «πόλη του καλαμιού» – τις γειτονιές, ή τα barrios, όπου ζει ο περισσότερος πληθυσμός. Οι τελευταίοι συχνά δεν διαθέτουν βασικές υποδομές όπως το νερό, οι εγκαταστάσεις αποχέτευσης και η ηλεκτρική ενέργεια.

Για λίγο, αυτός ο τρόπος να κοιτάζω τα πράγματα μου έκανε πολύ νόημα. Στη συνέχεια, μου άρεσε να περπατάω γύρω από την πόλη, ως μέσο ανακάλυψης. Καθώς περπατάτε στο Maputo, διαπιστώνετε πώς τα δύο κομμάτια της πόλης διασταυρώνονται μεταξύ τους, μέχρι το σημείο που τα όρια γίνονται αισθητά θολά.

Μπορεί να περπατάτε κάτω από το Costa do Sol ένα απόγευμα της Κυριακής, παρακολουθώντας νέα ξενοδοχεία που χτίζονται με κινεζικό κεφάλαιο, ενώ οι μεσαίες τάξεις του Maputo τρώνε θαλασσινά μπροστά από τον κόλπο του Maputo. Ξαφνικά, χωρίς να το παρατηρήσετε, βρίσκεστε σε μια συνοικία με καλύβες, όπου η πλημμύρα είναι προφανώς ένα πρόβλημα ρουτίνας.

Το Maputo μου έδειξε επίσης πως το χτισμένο περιβάλλον εισβάλει στη ζωή των ανθρώπων. Το βίωσα αυτό στον περίπατο γύρω από το Chamanculo – μια ιστορική αλλά υποβαθμισμένη γειτονιά κοντά στο κέντρο. Η ζωή στο Chamanculo είναι οργανωμένη γύρω από μερικές μεγάλες ανοιχτές λεωφόρους. Η έντονη οικονομική δραστηριότητα των μικρών εμπόρων που πωλούν ως επί το πλείστον τρόφιμα, ποτά, κάρβουνο και μαγειρικά σκεύη και έχουν επιχειρήσεις όπως καφέ, κομμωτήρια και τοπικά καταστήματα διακόπτεται περιστασιακά από το θόρυβο ενός περαστικού αυτοκινήτου με φιμέ τζάμια.

Αυτές οι μεγάλες λεωφόροι συνδέονται με μικρά περάσματα ανάμεσα στα σπίτια, τα οποία μπορούν να μειώσουν σημαντικά τις αποστάσεις με τα πόδια. Κάθε φορά που πηγαίνω στο Chamanculo, μελετάω το χάρτη και λέω στον εαυτό μου ότι αυτή τη φορά θα θυμηθώ το δρόμο μου στη γειτονιά. Αλλά μόλις μπω, νιώθω χαμένος. Ποτέ δεν είχα αυτήν την εμπειρία οπουδήποτε αλλού στον κόσμο.

Έχω χαθεί στο Chamanculo πολλές φορές, μόνη μου και με παρέα, και πάντα η εμπειρία είναι ίδια: Οι δρόμοι φαίνεται να διπλώνονται επάνω μου και όταν γυρίζω πίσω με τον τρόπο που ήρθα, μοιάζει εντελώς άγνωστος. Νιώθω και φόβο και κατάπληξη για το πώς η πόλη αλλάζει συνεχώς γύρω μου. Δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι οι κάτοικοι της περιοχής απαιτούν δημόσιο φωτισμό για να αυξήσουν την ασφάλεια στις περιοχές αυτές και πρέπει να αναρωτιέται κανείς πώς οι άνθρωποι -ιδίως οι γυναίκες- αισθάνονται όταν πρέπει να μπαίνουν στον λαβύρινθο αυτό βράδυ για να φτάσουν σε μια δημόσια τουαλέτα.

Πάνω απ ‘όλα, το Maputo με έχει διδάξει να σκέφτομαι τις πόλεις ως τόπους δυνατοτήτων. Για παράδειγμα, στο Maputo έχασα την εμμονή μου με την ηλεκτροδότηση. Μιλώντας με τους ανθρώπους σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η ηλεκτρική ενέργεια και τα καύσιμα έχουν σημασία για αυτούς, συνειδητοποίησα ότι οι άνθρωποι έχουν βρει πολλούς τρόπους για να αποκτήσουν τις υπηρεσίες που χρειάζονται, είτε έχουν αξιόπιστη πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια είτε όχι.

Δεν υποβαθμίζω τις τεράστιες αδικίες που αντιμετωπίζουν καθημερινά σχεδόν ένα δισεκατομμύριο κάτοικοι άτυπων οικισμών σε όλο τον κόσμο, επειδή δεν έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες. Αλλά το Maputo σας προσκαλεί να σκεφτείτε διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους η αστική ζωή, σε ολόκληρο τον πλανήτη, θα μπορούσε να επαναπροσδιοριστεί. Για μένα, αυτή είναι μια παρήγορη σκέψη σε έναν κόσμο που φαίνεται να οδηγεί προς μια παγκόσμια κρίση των πόρων.

Rotterdam, Ολλανδία

Kaeren van Vliet, Πανεπιστήμιο Sheffield Hallam

Όπως πολλές άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, το Ρότερνταμ υπέστη σημαντική βλάβη από βόμβες κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά η μεταπολεμική ανοικοδόμησή της έφερε ένα ξεχωριστό μονοπάτι, κοιτάζοντας στο μέλλον αντί για το παρελθόν – και αυτό συνεχίζει να δίνει στην πόλη ένα μοναδικό χαρακτήρα, βασισμένο στην κίνηση, το φως, την ενέργεια και την πρόοδο.

Το Ρότερνταμ είναι μια πόλη σε κίνηση. Τα τραμ “γλιστρούν” στην πόλη. Πεντακάθαρα φορτία ταξιδεύουν πάνω και κάτω στον ποταμό, μεταφέροντας αγαθά από και προς όλη την ήπειρο. Τα φωτεινά κίτρινα θαλάσσια ταξί επιπλέουν στο νερό και οι ποδηλάτες ταξιδεύουν γρήγορα, τεράστιες εκτάσεις, μερικές φορές, τρομάζοντας τους αργούς πεζούς.

Ενόψει της ανόδου των επιπέδων της θάλασσας, της βύθισης της γης και των ολοένα πληρέστερων ποταμών, το νερό πρέπει να γίνει σεβαστό. Η υδροτεχνία είναι μια τέχνη – οι λίμνες και τα κανάλια στην πόλη και τα περιβόλια της είναι συνδεδεμένα, παρακολουθούνται και διαχειρίζονται. Σχολικές παιδικές χαρές, χωράφια και υπόγειοι χώροι στάθμευσης συνεργάζονται για να αποτρέψουν τις πλημμύρες των σπιτιών. Οι νέες κατοικίες διαθέτουν κανάλια, ενώ κάποιοι κάτοικοι είναι ακόμα αρκετά τυχεροί για να διαθέτουν κάποιο σκάφος στο τέλος του κήπου τους.

Σε αυτή την πόλη, υπάρχει χώρος για τους ανθρώπους. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει σε διαμερίσματα ή μικρά σπίτια, έτσι υπάρχουν παιδικές χαρές για παιδιά, πεζοδρόμια δίπλα στο νερό, καθίσματα για ανάπαυση και πάρκα της πόλης, τα οποία μοιάζουν σαν σπίτι έξω από το σπίτι. Οι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα υπερήφανοι για τις μπροστινές όψεις των σπιτιών τους και πολλοί έχουν παγκάκια για να κάθονται και να μιλάνε με τους γείτονες. Οι άνθρωποι εδώ φαίνεται να εμπιστεύονται τους γείτονές τους, αφήνοντας στο δρόμο γλάστρες και ποδήλατα. Και υπάρχουν χώροι πρασίνου γύρω από την άκρη της πόλης, για να ξεφύγουν από τα καλοκαιρινά βράδια ή το Σαββατοκύριακο.

Τη νύχτα, το κέντρο της πόλης είναι απαστράπτον. Τα φώτα της γέφυρας Erasmus και οι νέοι πύργοι κτιρίων κατά μήκος του Maas συνδέουν το νότιο τμήμα της πόλης με το κέντρο. Καθώς διασχίζετε τη γέφυρα, το πεζοδρόμιο λάμπει σαν γαλαξίας. Τα σπίτια στα προάστια ακτινοβολούν τη νύχτα, με μεγάλα παράθυρα που προσφέρουν μια στιγμιαία ματιά στην εγχώρια ζωή των ντόπιων.

Η φύση εδώ φαίνεται τακτοποιημένη και οργανωμένη, το νερό κρατιέται σε ευθείες σειρές και τα δέντρα και το γρασίδι διατηρούνται πάντα καλοκουρεμένα. Οι πάπιες της πόλης φαίνονται φιλικές – οι χήνες των προαστίων, όχι και τόσο πολύ. Το τοπίο είναι μεγάλο αλλά προβλέψιμο, εκτείνεται προς έναν ατελείωτο ορίζοντα. Υπάρχει φως και, αν και συχνά απαλό και γκρίζο, ο θόλος του ουρανού είναι τεράστιος. Μοιάζει ατελείωτος.

Αν κοιτάξετε καλά, μπορείτε να βρείτε τους παραδοσιακούς ανεμόμυλους και τις τουλίπες. Αλλά είναι πιο πιθανό να βρείτε οικολογικά λιβάδια φύτευσης ή τεράστιες ανεμογεννήτριες που περιστρέφονται ταυτόχρονα, τροφοδοτώντας την πόλη. Το Rotterdam  μου θυμίζει τι μπορεί να επιτύχει ο σχεδιασμός, το τοπίο και ο αστικός σχεδιασμός.

Tokyo, Ιαπωνία

Greg Keeffe, Πανεπιστήμιο Queen’s στο Belfast

Το Τόκιο είναι η πόλη των ονείρων μου. Για τον “gaijin”-ξένο) οι πρώτες μέρες είναι μια αισθητηριακή υπερφόρτωση. Όμως, καθώς περνούν οι μέρες, η αίσθηση του χάους εξατμίζεται και ξαφνικά όλα φαίνονται σωστά. Καθώς ταξιδεύω σε διώροφα, υβριδικά λεωφορεία και αμαξοστοιχίες χωρίς οδηγό και τραίνα στον ουρανό, φαίνεται πως έχω ανακαλύψει πώς πρέπει να είναι μια πόλη.

Κάθε φορά που πρέπει να κάνω κάτι, υπάρχει ένας εύκολος τρόπος να το κάνω ακριβώς μπροστά μου. Αυτό ισχύει σε οποιαδήποτε κλίμακα, από το σύστημα μεταφοράς μου σε όλη την πόλη, μέχρι την εξεύρεση ενός ζεστού τσαγιού cuppa – φαίνεται ότι υπάρχει πάντα ένα μηχάνημα αυτόματης πώλησης για αυτό.

Στην πραγματικότητα, το Τόκιο είναι το ίδιο από μόνο του ένα τεράστιο μηχάνημα αυτόματης πώλησης, όπου κάθε ανάγκη ικανοποιείται με το πάτημα ενός κουμπιού: ακόμη και η πρόσβαση στη φύση. Με κάνει να πιστεύω ότι πολλά από τα κοινωνικά και αστικά μας προβλήματα γεννιούνται πραγματικά από την απογοήτευση, διότι τα πράγματα δεν λειτουργούν αρκετά καλά γιατί άλλα που δεν χρειαζόμαστε παρεμποδίζουν την τέλεια αστική λειτουργία.

Όπως και όλα τα ονειρεμένα μέρη, μπορείτε να προσαρμόσετε το Τόκιο στις δικές σας επιθυμίες: στο Shinjuku ή στο Shibuya τη νύχτα, μπορείτε να χορέψετε, να φάτε, να πιείτε και να διασκεδάσετε μέχρι πρωίας με τα πιο δημοφιλή κομμάτια της J-pop. Αυτό το κομμάτι του Τόκιο είναι ένα είδος παγκόσμιας πύλης για τα αστέρια, ένα διαχρονικό μέρος χωρίς μνήμη ή ιστορία.

Ακόμα την επόμενη μέρα με ή χωρίς πονοκέφαλο από το ξενύχτι, μπορείτε να βρεθείτε στο Roji of Nezu – μικρά, στενά σοκάκια που προκαλούν τη μνήμη μιας ζωής που ήταν λιτή και απλή. Επισκεφθείτε ναούς και ιερά σε απόλυτη σιωπή, βυθιστείτε στον ξύλινο κόσμο της περιόδου Edo, που χρονολογείται από το 1600.

Παλιό και νέο, γρήγορο και αργό: Το Τόκιο είναι μια πόλη αντιφάσεων. Είναι ένας τόπος όπου ο γρήγορος πολιτισμός και ο ενδοσκοπικός διαλογισμός πάνε μαζί, δημιουργώντας ένα περιτύλιγμα του χωροχρόνου που τροφοδοτεί όχι μόνο τις φυσικές ανάγκες του πληθυσμού, αλλά και τις καρδιές και τις ψυχές τους.