Το πλαστικό είναι αναμφισβήτητα μια από τις πιο καθοριστικές εφευρέσεις της σύγχρονης εποχής. Η ευελιξία, η αντοχή και το χαμηλό κόστος παραγωγής το κατέστησαν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας, της παγκόσμιας οικονομίας και της τεχνολογικής προόδου.
Από τα τρόφιμα και την ιατρική, μέχρι την οικοδομή και τις επικοινωνίες, το πλαστικό αποτέλεσε σύμμαχο της ανάπτυξης. Όμως, όσο διευκολύνει τη ζωή μας, άλλο τόσο την επιβαρύνει. Η μαζική χρήση του και η κακή διαχείριση των απορριμμάτων του, το έχουν μετατρέψει σε έναν από τους σοβαρότερους παράγοντες περιβαλλοντικής κρίσης.
Η εφεύρεση της κυτταρίνης, του πρώτου συνθετικού πλαστικού, άνοιξε τον δρόμο για τη δημιουργία υλικών που μπορούν να πάρουν οποιαδήποτε μορφή και να μιμηθούν, ή ακόμα και να ξεπεράσουν, τις ιδιότητες φυσικών πρώτων υλών. Το γεγονός ότι είναι ελαφρύτερα, πιο ανθεκτικά και πιο οικονομικά στην παραγωγή, τους έδωσε προβάδισμα έναντι πολλών άλλων υλικών.
Η χρήση του πλαστικού αποδείχθηκε επαναστατική. Τα πλαστικά μπουκάλια, οι συσκευασίες, τα κυκλώματα των ηλεκτρονικών υπολογιστών, οι ιατρικές σύριγγες, τα καλώδια οπτικών ινών, ακόμη και οι σωλήνες στις οικοδομές, όλα βασίζονται σε αυτό το υλικό. Χωρίς το πλαστικό, η μεταφορά αγαθών θα ήταν πιο δαπανηρή, το εμπόριο πιο περιορισμένο και οι εφοδιαστικές αλυσίδες λιγότερο αποδοτικές. Χάρη στις ελαφριές, αεροστεγείς πλαστικές συσκευασίες, τα προϊόντα μεταφέρονται σε όλο τον κόσμο με ασφάλεια και ταχύτητα, πολλές φορές χωρίς την ανάγκη ψύξης. Αν το σκεφτείς, όλοι, λίγο ή πολύ, έχουμε μια “εξάρτηση” από την χρήση του πλαστικού στη ζωή μας.
Επιπλέον, οι περιβαλλοντικές επιδόσεις του πλαστικού, όσο κι αν ακούγεται αντιφατικό, είναι καλύτερες σε ορισμένες περιπτώσεις από άλλα υλικά. Για παράδειγμα, ένα πλαστικό μπουκάλι ζυγίζει το ένα εικοστό ενός γυάλινου, ενώ η παραγωγή του απαιτεί λιγότερη ενέργεια. Το ίδιο ισχύει για πλαστικές σακούλες σε σχέση με τις χάρτινες: απαιτούν λιγότερους πόρους, έχουν μικρότερο αποτύπωμα άνθρακα και καταλαμβάνουν λιγότερο χώρο στην αποκομιδή.
Ωστόσο, τα θετικά αυτά στοιχεία συνοδεύονται από ένα βαρύ περιβαλλοντικό τίμημα. Η παραγωγή πλαστικού στηρίζεται σε ορυκτά καύσιμα και ευθύνεται για σημαντικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα – περίπου το 3,4% του παγκόσμιου συνόλου. Το πιο ανησυχητικό, όμως, είναι η διαχείριση των απορριμμάτων. Κάθε χρόνο πετιούνται εκατοντάδες εκατομμύρια τόνοι πλαστικών, με το μεγαλύτερο ποσοστό να μην ανακυκλώνεται ποτέ. Σχεδόν το 95% των πλαστικών συσκευασιών απορρίπτεται μετά από μία χρήση, ενώ ένα μεγάλο μέρος αυτών δεν συλλέγεται καθόλου, καταλήγοντας σε θάλασσες, ποτάμια και εδάφη.
Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία μικροπλαστικών και νανοπλαστικών, τα οποία εισχωρούν στα οικοσυστήματα και, τελικά, στην τροφική αλυσίδα. Έχουν ανιχνευθεί σε θαλασσινά, στο νερό, ακόμα και στο επιτραπέζιο αλάτι. Οι επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεία δεν έχουν πλήρως κατανοηθεί, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι σχετίζονται με ασθένειες.
Η ανακύκλωση, που θα μπορούσε να είναι μια λύση, παραμένει περιορισμένη. Μόνο το 9% των πλαστικών ανακυκλώνεται παγκοσμίως, και αυτό εξαιτίας της πολυπλοκότητας των υλικών. Πολλά πλαστικά δεν είναι συμβατά μεταξύ τους, ενώ τα πρόσθετα, όπως οι χρωστικές, κάνουν το υλικό μη ανακυκλώσιμο. Επιπλέον, ακόμη και τα ανακυκλώσιμα πλαστικά έχουν «ημερομηνία λήξης», καθώς δεν μπορούν να ανακυκλωθούν απεριόριστες φορές χωρίς να χάσουν την ποιότητά τους.
Υπάρχουν, ωστόσο, λύσεις. Έρευνες δείχνουν ότι με κατάλληλες πολιτικές, η ποσότητα πλαστικών που καταλήγουν στη φύση θα μπορούσε να μειωθεί έως και 90% μέχρι το 2040. Αυτό απαιτεί στροφή στην κυκλική οικονομία, επενδύσεις στην καινοτομία, ανασχεδιασμό των προϊόντων και εφαρμογή κινήτρων και ποινών: τέλη για «παρθένο» πλαστικό, καθολική ανακύκλωση, αλλά και αποδοχή της καύσης με δέσμευση άνθρακα ως έσχατη λύση.
Το 2022, περισσότερες από 170 χώρες συμφώνησαν να προχωρήσουν στη δημιουργία μιας δεσμευτικής διεθνούς συμφωνίας για τη μείωση της ρύπανσης από πλαστικό. Αν και οι διαπραγματεύσεις αντιμετωπίζουν εμπόδια, κυρίως λόγω αντικρουόμενων συμφερόντων μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, υπάρχει κινητικότητα. Ήδη, πάνω από 60 κράτη έχουν συγκροτήσει συμμαχία για μια πιο φιλόδοξη και ρεαλιστική προσέγγιση, που θα συνδυάζει την τεχνολογική πρόοδο με την περιβαλλοντική προστασία.
Το πλαστικό, παρά τις αδυναμίες του, είναι εργαλείο. Και όπως κάθε εργαλείο, η αξία του εξαρτάται από το πώς και πόσο υπεύθυνα το χρησιμοποιούμε. Το στοίχημα του 21ου αιώνα δεν είναι να καταργήσουμε το πλαστικό, αλλά να μάθουμε να το διαχειριζόμαστε με σύνεση, σεβασμό προς το περιβάλλον και κοινωνική συνείδηση.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
