Η Ισπανία, για άλλη μια φορά είναι στους δρόμους, σε εκρηκτική πλέον αντίδραση, από μια κοινωνική κρίση, που σιγοβράζει εδώ και χρόνια: τη στεγαστική! Από τα Κανάρια Νησιά, όπου πέρυσι άρχισαν οι πρώτες διαδηλώσεις ενάντια στον μαζικό τουρισμό και την εξευτελιστική αδυναμία εύρεσης κατοικίας, μέχρι τη Μαδρίτη, τη Βαρκελώνη και τη Βαλένθια, οι πολίτες κατεβαίνουν στους δρόμους φωνάζοντας ένα απλό, ανθρώπινο αίτημα: «θέλουμε να μπορούμε να ζούμε, εκεί που δουλεύουμε».
«Η στέγη είναι δικαίωμα, όχι εμπόρευμα»
Η ισπανική κοινωνία -ιδίως οι νέοι- είναι ασφυκτικά πιεσμένη. Οι τιμές των ενοικίων έχουν αυξηθεί κατά 70% μέσα σε μια δεκαετία σε μεγάλες πόλεις όπως η Βαρκελώνη, ενώ η αγοραστική δύναμη παραμένει στάσιμη ή και μειώνεται. Ταυτόχρονα, δεκάδες χιλιάδες σπίτια παραμένουν άδεια, ιδιοκτησία επενδυτικών funds ή φτιαγμένα για τον τουρισμό σε Airbnb, μετατρέποντας τις πόλεις σε τεράστια τουριστικά θεματικά πάρκα και αφήνοντας τους κατοίκους χωρίς στέγη. Η Μαδρίτη έκανε, πρόσφατα, τη μεγαλύτερη πορεία υπέρ της κατοικίας των τελευταίων χρόνων, με χιλιάδες ανθρώπους να φωνάζουν «η στέγη είναι δικαίωμα, όχι εμπόρευμα». Μια φράση που θυμίζει την προειδοποίηση του Μπρεχτ: «Τι είναι η ληστεία μιας τράπεζας μπροστά στην ίδρυση μιας τράπεζας;». Πόσο μάλλον μπροστά στη χρηματοοικονομικοποίηση της ίδιας της στέγης.
Ευρωπαϊκές πόλεις με τραγική έλλειψη στέγης
Η Ισπανία δεν είναι μια μεμονωμένη περίπτωση στην Ενωμένη Ευρώπη. Είναι απλώς το πιο ορατό σύμπτωμα ενός ευρωπαϊκού φαινομένου που ξεφεύγει από τα όρια της οικονομίας και εισέρχεται στο πεδίο της κοινωνικής δικαιοσύνης, ή μάλλον αδικίας. Στη Γερμανία, το Βερολίνο έγινε το σύγχρονο σύμβολο του gentrification, του αστικού εξευγενισμού σα να λέμε, ή του φαινομένου που οι φτωχότεροι εκτοπίζονται για να έρθουν στα σπίτια οι πλούσιοι. Τα ενοίκια σχεδόν διπλασιάστηκαν από το 2010, ενώ η πόλη παλεύει να επανακρατικοποιήσει χιλιάδες διαμερίσματα από επενδυτικά funds. Να πούμε πως το 2021, το 56,4% των Βερολινέζων ψήφισε υπέρ της απαλλοτρίωσης περίπου 240.000 διαμερισμάτων από μεγάλες εταιρείες ακινήτων, όπως η Deutsche Wohnen και η Vonovia, με στόχο την κοινωνικοποίησή τους και τη διάθεσή τους σε χαμηλές τιμές, για να αντιμετωπιστεί το τεράστιο πρόβλημα της έλλειψης στέγης. Η κυβέρνηση του Βερολίνου έχει αγοράσει χιλιάδες διαμερίσματα από ιδιωτικές εταιρείες για να αυξήσει την προσφορά δημόσιων κατοικιών και να κρατήσει τα ενοίκια χαμηλά. Στην Ολλανδία, οι φοιτητές που επιθυμούν να νοικιάσουν από οργανισμούς στέγασης στο Λέιντεν βρίσκονται, κατά μέσο όρο, σε λίστα αναμονής για έξι χρόνια και εννέα μήνες. Στο Άμστερνταμ, το Ντελφτ και το Βαγκενίνγκεν, η αναμονή κυμαίνεται από πέντε έως πεντέμισι χρόνια. Η παράλογη αυτή κατάσταση, που μάλιστα αφορά σε παιδιά 18 έως άντε 21 ετών, έχει οδηγήσει σε κινητοποιήσεις και πρωτοβουλίες από φοιτητές και νέους, που αναζητούν εναλλακτικές λύσεις για τη στέγαση και έτσι κοιμούνται σε κάμπινγκ και προσωρινά καταλύματα. Η Ιρλανδία, παρά την οικονομική της ευημερία, αντιμετωπίζει μια σοβαρή στεγαστική κρίση, ιδιαίτερα στο Δουβλίνο. Οι τιμές των ενοικίων έχουν εκτοξευθεί, με το μέσο ενοίκιο να φτάνει τα 1.829 ευρώ τον μήνα, πράγμα που σημαίνει ότι ένας μέσος εργαζόμενος δαπανά πάνω από το 50% του μισθού του για ενοίκιο, καθιστώντας τη στέγαση δυσπρόσιτη για πολλούς. Η κατάσταση αυτή έχει οδηγήσει σε σκέψεις μετανάστευσης, με έναν στους τρεις κατοίκους να εξετάζει το ενδεχόμενο να φύγει από τη χώρα.
Η Ελλάδα με πρωτιά και όλη η Ευρώπη με μεγάλο έλλειμμα στέγης
Θεωρείται πάντως, πως η Ελλάδα αντιμετωπίζει τη σοβαρότερη στεγαστική κρίση στην Ευρώπη, με τα νοικοκυριά να δαπανούν πάνω από το 40% του διαθέσιμου εισοδήματός τους για στέγαση, ποσοστό που υπερβαίνει κατά πολύ τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 10,6%. Οι τιμές των διαμερισμάτων έχουν αυξηθεί κατά 66,4% από το 2017, με τις ενοικιάσεις να σημειώνουν αύξηση 37% από το 2018 . Αυτές οι εξελίξεις έχουν οδηγήσει σε σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις, όπως καθυστερήσεις στην ανεξαρτητοποίηση των νέων και δυσκολίες στην απόκτηση ιδιόκτητης κατοικίας. Όπως γίνεται κατανοητό ολόκληρη η Ευρώπη υποφέρει από ένα δομικό έλλειμμα κατοικίας: Σύμφωνα με την Eurostat, η ήπειρος χρειάζεται πάνω από 20 εκατομμύρια νέες κατοικίες ως το 2030 για να καλύψει τις ανάγκες του πληθυσμού. Όμως οι πολιτικές που επικράτησαν μετά την κρίση του 2008, όπως οι ιδιωτικοποιήσεις, η λιτότητα και η χαλάρωση των ρυθμίσεων υπέρ των επενδυτών, ενίσχυσαν την εξάρτηση της στέγασης από τις δυνάμεις της αγοράς. Ολόκληρες πόλεις μετατράπηκαν σε ευκαιρίες για αποδόσεις και όχι σε κοινότητες για διαβίωση.
Οι αιτίες
Ποιος ευθύνεται που η ήπειρος με πληθυσμό γενεών σε πατρογονικά σπίτια και μέρη βρίσκεται να αντιμετωπίζει τέτοιο εκρηκτικό πρόβλημα έλλειψης στέγης, έχοντας να ανταποκριθεί σε πανάκριβες, παράλογες τιμές ενοικίων και δε το συζητάμε για αγορές; Η λίστα είναι πολύ μακριά και περιλαμβάνει κρατικές πολιτικές, που αποσύρθηκαν από την κοινωνική στέγαση, το Airbnb που μετατρέπει σπίτια σε ξενοδοχεία, οι «χρυσές βίζες» που επιτρέπουν σε επενδυτές να αποκτούν ακίνητα για φορολογικούς λόγους, τα real estate funds που αγοράζουν μαζικά ακίνητα. Το κεφάλαιο είδε τη στέγη ως τη νέα «ασφαλή επένδυση». Οι πολίτες όμως τη νιώθουν, όμως, ως βασική ανάγκη. Ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ, ο Βρετανός γεωγράφος και από τους σημαντικότερους στοχαστές της αστικής γεωγραφίας, γνωστός για τις αναλύσεις του πάνω στη νεοφιλελεύθερη πόλη και τη στεγαστική κρίση, στο έργο του για το δικαίωμα στην πόλη, σημειώνει πως οι σύγχρονες πόλεις χτίζονται όχι για να κατοικούνται, αλλά για να αποδίδουν. Κι αν η Ευρώπη δεν αναθεωρήσει αυτή την προτεραιότητα, τότε δεν μιλάμε πια για «στεγαστική κρίση», αλλά για ένα κοινωνικό αδιέξοδο που απειλεί τη συνοχή των ίδιων των δημοκρατιών της!
Η λύση δεν φαίνεται στον ορίζοντα και ούτε μοιάζει να είναι απλή. Η οικοδόμηση κοινωνικής στέγασης, ο έλεγχος ενοικίων, η αυστηρή ρύθμιση του Airbnb και η φορολόγηση των άδειων κατοικιών είναι μερικά από τα μέτρα που θα δίναν διέξοδο. Μέχρι τότε, οι οργισμένες φωνές στους δρόμους της Ισπανίας θα τονίζουν πως η Ευρώπη αν συνεχίσει να μετατρέπει το θεμελιώδες δικαίωμα της στέγαση σε προνόμιο, τότε θα έχει τεκτονικές ρωγμές στις υπαρξιακές βάσεις του ίδιου του δικού της οικοδομήματος.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
