Η Ιαπωνία, η Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, αναδύθηκε από τις στάχτες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και παρά την ήττα της, κατάφερε να φτιάξει το εκρηκτικό «Ιαπωνικό Οικονομικό Θαύμα της. Τα θαύματα, λένε, διαρκούνε λίγο, αλλά ποιος ξέρει! Πάντως σήμερα, η Ιαπωνία βρίσκεται στη σκιά μιας άλλης ασιατικής υπερδύναμης: της μυστικοπαθούς, τεράστιας Κίνας. Και αυτή, η μια από τις παλαιότερες και πιο σημαντικές πολιτισμικές δυνάμεις του κόσμου, με την πλούσια και πολύπλοκη ιστορία της να εκτείνεται σε χιλιάδες χρόνια, είναι πια το επίκεντρο της παγκόσμιας οικονομικής προσοχής.
Το Ιαπωνικό Οικονομικό Θαύμα
Μετά το 1945, η Ιαπωνία ήταν μια χώρα που είχε καταρρεύσει οικονομικά και κοινωνικά. Οι πόλεις της είχαν ισοπεδωθεί από τους βομβαρδισμούς, η οικονομία της είχε καταρρεύσει και η χώρα βρισκόταν υπό αμερικανική κατοχή. Μα, μέσα σε λίγες δεκαετίες, με μεταρρυθμίσεις, βιομηχανική ανάπτυξη και τεχνολογική καινοτομία, η Ιαπωνία μεταμορφώθηκε σε μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις του κόσμου. Το ΑΕΠ της Ιαπωνίας αυξήθηκε με εκθετικό ρυθμό, φτάνοντας να γίνει η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Ένας πρωταρχικός βασικός παράγοντας της οικονομικής ανάπτυξης της Ιαπωνίας ήταν η στρατηγική της εξαγωγικής ανάπτυξης. Η Ιαπωνία επένδυσε σε βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας, όπως η ηλεκτρονική, η αυτοκινητοβιομηχανία και οι κατασκευές, και εξήγαγε προϊόντα υψηλής ποιότητας σε παγκόσμια κλίμακα. Η εταιρεία Toyota, για παράδειγμα, έγινε σύμβολο της ιαπωνικής ποιότητας και καινοτομίας. Οργανώθηκε με επίκεντρο της τη συνεργασία μεταξύ κράτους και επιχειρήσεων. Το ιαπωνικό μοντέλο keiretsu, που σημαίνει πως ομάδες εταιρειών είναι διασυνδεδεμένες και κατευθύνονται συνεργατικά, από το κεντρικό κρατικό φορέα, ενίσχυσε τη συνεργασία μεταξύ του κράτους και του ιδιωτικού τομέα, δημιουργώντας ένα σταθερό οικονομικό περιβάλλον. Επένδυσαν στην εκπαίδευση, την τεχνολογία και στην έρευνα, δημιουργώντας ένα εξαιρετικά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό. Εντύπωση στο κόσμο όλο, έκανε η αποφασιστικότητα των Ιαπώνων εργαζόμενων και εργατών, που όλο πειθαρχία, συλλογικό πνεύμα και αφοσίωση εργάζονταν νυχθημερόν έως εξαντλήσεως. Υιοθέτησαν μια κουλτούρα εργασίας, που θεωρούταν ντροπή αν δεν υπήρχε συνεχής βελτίωση, σε τέτοιο βαθμό, που οι εργαζόμενοι έφταναν στο φαινόμενο «karoshi», στο θάνατο, δηλαδή, από υπερκόπωση.
Η Χαμένη Δεκαετία
Τη δεκαετία του 1990, όμως, η Ιαπωνία αντιμετώπισε μια περίοδο οικονομικής στασιμότητας, γνωστή ως η «Χαμένη δεκαετία», λόγω της κατάρρευσης της φούσκας των ακινήτων και των χρηματιστηριακών αγορών. Η οικονομία αντιμετώπισε χαμηλή ανάπτυξη, αποπληθωρισμό και χρεοκοπίες τραπεζών, ενώ οι προσπάθειες ανάκαμψης, όπως χαμηλά επιτόκια και δημόσιες επενδύσεις, απέφεραν περιορισμένα αποτελέσματα. Πολλοί Ιάπωνες αντιμετώπισαν μείωση εισοδημάτων λόγω της οικονομικής στασιμότητας και των περικοπών στις επιχειρήσεις, η ανεργία αυξήθηκε και η αξία των ακινήτων μειώθηκε. Οι άνθρωποι βυθίστηκαν σε άγχος και κατάθλιψης και αυξήθηκαν οι «karojisatsu, οι αυτοκτονίες, δηλαδή, λόγω εργασιακού αδιεξόδου. Η οικονομική αβεβαιότητα συνέβαλε στη μείωση του ρυθμού γεννήσεων, ενισχύοντας το δημογραφικό πρόβλημα της Ιαπωνίας, ενώ οι οικονομικές ανισότητες βάθυναν κιάλλο, με πολλούς νέους και ηλικιωμένους να αντιμετωπίζουν ανυπέρβλητες δυσκολίες. Η εργασιακή κουλτούρα των Ιαπώνων άλλαξε και αναδείχθηκε στην εργασία η λεγομένη «Χαμένη Γενιά», με τους νέους Ιάπωνες να έχουν πιο επιφυλακτική στάση τόσο, απέναντι στην καριέρα όσο και στην κατανάλωση. Οι άνθρωποι έχασαν την εμπιστοσύνη τους στις τράπεζες, στις επιχειρήσεις και στην πολιτική τους ηγεσία. Η Ιαπωνία οδηγήθηκε σε δομικές μεταρρυθμίσεις, όπως η απορρύθμιση της αγοράς εργασίας και η αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος. Το οικονομικό θαύμα, όμως, είχε τελειώσει, αφήνοντας πίσω του, τεράστια οδύνη.
Η ανάδυση της Κίνας ως νέα ασιατική υπερδύναμη
Και ενώ η Ιαπωνία αντιμετώπιζε τις δικές της προκλήσεις, η Κίνα άρχισε να αναδεικνύεται ως η νέα οικονομική υπερδύναμη της Ασίας. Μετά τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του 1978 υπό τον Ντενγκ Σιαοπίνγκ, η Κίνα υιοθέτησε ένα μοντέλο εξαγωγικής ανάπτυξης, παρόμοιο με αυτό της Ιαπωνίας, αλλά σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα. Το κινεζικό ΑΕΠ αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 9 -10% για περισσότερες από τρεις δεκαετίες, μετατρέποντας τη χώρα στη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Η Κίνα επωφελήθηκε από τον τεράστιο πληθυσμό της, με το χαμηλού κόστους εργατικό δυναμικό και την αυξανόμενη εγχώρια αγορά. Επένδυσε σε υποδομές, τεχνολογία και καινοτομία, δημιουργώντας εταιρείες όπως η Huawei, η Tencent και η Alibaba, που συναγωνίζονται τις δυτικές τεχνολογικές γίγαντες.
Ιαπωνία και Κίνα: κοντινές μα τόσο διαφορετικές
Η σύγκριση μεταξύ της Ιαπωνίας και της Κίνας δεν περιορίζεται μόνο στα οικονομικά δεδομένα. Και οι δύο χώρες έχουν βαθιά ριζωμένες παραδόσεις που επηρεάζουν κάθε πτυχή της ζωής τους, αλλά είναι πολύ διαφορετικές. Για τους Ιάπωνες όλα συνοψίζονται στη φράση του διάσημου φιλόσοφος τους Daisetz T. Suzuki πως «η αληθινή ελευθερία βρίσκεται στην ικανότητα να αντιμετωπίζεις την αλλαγή χωρίς φόβο». Η Ιαπωνία, με την ικανότητά της να προσαρμόζεται και να καινοτομεί, ενσάρκωσε αυτή τη φιλοσοφία κατά τη διάρκεια του οικονομικού της θαύματος. Ωστόσο, η στασιμότητα της δεκαετίας του 1990 έδειξε ότι η αλλαγή δεν είναι πάντα εύκολη. Οι Κινέζοι πάλι έχουν χιλιάδες χρόνια ως στάση απέναντι στο κόσμο, όπως που έκφρασε ο Κομφούκιος πως «η επιτυχία βασίζεται στην προετοιμασία, και χωρίς αυτήν η αποτυχία είναι βέβαιη». Η Κίνα προετοιμάστηκε για την οικονομική της άνοδο με μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και στρατηγική. Η εστίαση στην εκπαίδευση, την τεχνολογία και τις υποδομές αποτέλεσε τη βάση της εντυπωσιακής, σήμερα επιτυχίας της που μοιάζει να κυριεύει τον πλανήτη.
Η Σύγκριση και οι Προκλήσεις
Η Ιαπωνία και η Κίνα αντιπροσωπεύουν δύο διαφορετικά μοντέλα ανάπτυξης. Η Ιαπωνία επικεντρώθηκε στην ποιότητα, την καινοτομία και την εξαγωγική ανάπτυξη, ενώ η Κίνα συνδύασε αυτά τα στοιχεία με μια τεράστια εγχώρια αγορά και μια αυταρχική πολιτική δομή που επέτρεψε γρήγορες αποφάσεις. Και τα δυο έχουν κόστος, ειδικά βέβαια για τους πολίτες των δυο ασιατικών δυνάμεων. Η Ιαπωνία παλεύει με τον γήρανση του πληθυσμού και τη μείωση της παραγωγικότητας, ενώ η Κίνα αντιμετωπίζει ζητήματα όπως η αυξανόμενη ανισότητα, η περιβαλλοντική υποβάθμιση και οι γεωπολιτικές εντάσεις. Η ιστορία του ιαπωνικού οικονομικού θαύματος και η ανάδυση της Κίνας δείχνουν πως η οικονομική επιτυχία βασίζεται στην προσαρμοστικότητα, την καινοτομία αλλά και τη μακροπρόθεσμη στρατηγική.
«Στην καρδιά κάθε δυσκολίας βρίσκεται η ευκαιρία» έλεγε ο περιβόητος Κινέζος στρατηγός Sun Tzu και τόσο η Ιαπωνία, όσο και η Κίνα, παρά τις προκλήσεις τους, συνεχίζουν να αναζητούν ευκαιρίες σε έναν συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
