Είναι κοινή παραδοχή των ειδικών ότι ο αγροτικός τομέας αποτελεί θεμέλιο λίθο για κάθε οικονομία, καθώς διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην διατροφή του πληθυσμού, στη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας, και στην τροφοδότηση σημαντικών τομέων όπως η μεταποίηση και το εμπόριο.
Για την Ελλάδα, η συμβολή του αγροτικού τομέα είναι ιδιαίτερα σημαντική, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, του κλίματος, και της σύνδεσης του με τον τουρισμό και την αγροδιατροφή. Παρά τα πλεονεκτήματα αυτά, ο τομέας αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις που περιορίζουν την ανταγωνιστικότητά του και τη βιώσιμη ανάπτυξή του.
Η συμβολή του αγροτικού τομέα στην ελληνική οικονομία
Το 2023, η συνολική αξία της ελληνικής αγροτικής παραγωγής ανήλθε στα περίπου 12,9 δισεκατομμύρια ευρώ, σημειώνοντας μείωση 3% σε σύγκριση με το 2022. Ωστόσο, σε πραγματικούς όρους, η μείωση έφτασε το -16,1%, λόγω των επιδράσεων της κακοκαιρίας Daniel, οι οποίες αναμένεται να διαφανούν πληρέστερα το 2024. Παρά τις διακυμάνσεις, ο αγροτικός τομέας παραμένει βασικός συνεισφορέας στο ελληνικό ΑΕΠ, αντιπροσωπεύοντας 3,6% της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ).
Παράλληλα, η ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών, με μερίδιο περίπου 1/3 της εγχώριας μεταποίησης, συνδέεται άρρηκτα με τον αγροτικό τομέα. Οι εξαγωγές τροφίμων και ποτών αυξάνονται σταθερά, φτάνοντας τα 8,8 δισ. ευρώ το 2023, με ρυθμό αύξησης 9% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Αυτή η θετική τάση αποδεικνύει την αυξανόμενη ανταγωνιστικότητα των ελληνικών αγροτικών προϊόντων στις διεθνείς αγορές, όπου η Ελλάδα διατηρεί σαφή εξαγωγική υπεροχή στα προϊόντα του αγροτικού τομέα από το 2012.
Προκλήσεις και αδυναμίες
Παρά τις θετικές εξελίξεις, ο αγροτικός τομέας της Ελλάδας αντιμετωπίζει αρκετές διαρθρωτικές αδυναμίες που εμποδίζουν την ανάπτυξή του.
Μικρές και κατακερματισμένες αγροτικές εκμεταλλεύσεις: Η μέση έκταση των αγροτικών εκμεταλλεύσεων στην Ελλάδα είναι μόλις 5,3 εκτάρια, πολύ μικρότερη σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 17,1 εκταρίων. Το μικρό μέγεθος περιορίζει την εφαρμογή οικονομιών κλίμακας και τον εκσυγχρονισμό των αγροτικών μονάδων, κάτι που εμποδίζει τη βελτίωση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας.
Το πρόβλημα αυτό συνδέεται με πολλαπλούς παράγοντες, όπως η γεωμορφολογία της Ελλάδας, το κληρονομικό δίκαιο, και η ανεπαρκής χρήση εργαλείων όπως ο αναδασμός. Η αναδιάρθρωση των αγροτικών εκμεταλλεύσεων μέσω συγχωνεύσεων, μεταβιβάσεων ή ενοικιάσεων αγροτικών γαιών, και η ενίσχυση της συλλογικής οργάνωσης (π.χ. συνεταιρισμοί), μπορούν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση του προβλήματος.
Γήρανση του αγροτικού πληθυσμού: Το 2020, 65% των διαχειριστών αγροτικών μονάδων ήταν άνω των 55 ετών, με την πλειονότητα αυτών (37,1%) να είναι άνω των 65 ετών. Η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού συνιστά σοβαρό πρόβλημα, καθώς οι μεγαλύτεροι σε ηλικία αγρότες αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην υιοθέτηση νέων τεχνολογιών και δεν επενδύουν μακροπρόθεσμα.
Η προσέλκυση νέων επιχειρηματιών στον αγροτικό τομέα είναι κρίσιμη για τη διατήρηση της παραγωγής και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Η παροχή κινήτρων, όπως η ενίσχυση της οικονομικής βιωσιμότητας των αγροτικών μονάδων και η προώθηση συνεταιρισμών, μπορεί να βοηθήσει στην ανανέωση του αγροτικού δυναμικού.
Έλλειψη τεχνικής εκπαίδευσης: Το χαμηλό επίπεδο τεχνικής εκπαίδευσης αποτελεί σοβαρό εμπόδιο για την ανάπτυξη του αγροτικού τομέα. Μόλις το 0,7% των αγροτών έχει πλήρη αγροτική εκπαίδευση, και το 94,1% βασίζεται αποκλειστικά στην πρακτική εμπειρία. Αυτό δυσκολεύει την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών και μεθόδων καλλιέργειας. Η ενίσχυση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης των αγροτών, μέσω της επέκτασης των αγροτικών σχολών και της προώθησης της διά βίου μάθησης, είναι απαραίτητη για την βελτίωση της παραγωγικότητας και της τεχνολογικής αναβάθμισης του τομέα.
Τεχνολογικές Επενδύσεις και Καινοτομία: Η υιοθέτηση νέων τεχνολογιών στον αγροτικό τομέα είναι απαραίτητη για τη βελτίωση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας. Παρά την ανάπτυξη τεχνολογιών όπως η γεωργία ακριβείας και η χρήση έξυπνων συστημάτων άρδευσης, ο ελληνικός ΑΤ υστερεί σε επενδύσεις φυσικού κεφαλαίου, κυρίως λόγω του κατακερματισμού των αγροτικών εκμεταλλεύσεων.
Για την επίτευξη μακροπρόθεσμης ανάπτυξης, απαιτούνται επενδύσεις σε σύγχρονο εξοπλισμό και τεχνολογικές υποδομές, καθώς και η εφαρμογή καινοτόμων πρακτικών που θα βελτιώσουν την παραγωγικότητα του τομέα. Οργανωμένες επενδύσεις σε συλλογικά σχήματα, όπως συνεταιρισμοί και ομάδες παραγωγών, μπορούν να συμβάλουν στη μείωση του κόστους και στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των επενδύσεων.
Περιβαλλοντικές προκλήσεις και κλιματική αλλαγή: Ο ελληνικός αγροτικός τομέας αντιμετωπίζει επίσης σημαντικές περιβαλλοντικές προκλήσεις. Η κλιματική αλλαγή και η διαχείριση υδάτων αποτελούν βασικά ζητήματα για την μελλοντική ανάπτυξη του τομέα. Η μείωση των βροχοπτώσεων και η αυξανόμενη ανάγκη για άρδευση αναμένεται να επηρεάσουν αρνητικά την αγροτική παραγωγή, δημιουργώντας προβλήματα διαθεσιμότητας νερού. Η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών και η υιοθέτηση καλλιεργειών που είναι ανθεκτικές στις νέες κλιματικές συνθήκες, η επέκταση της γεωργίας σε θερμοκήπια και η βελτίωση των αρδευτικών υποδομών είναι μερικά από τα μέτρα που μπορούν να αντιμετωπίσουν τις περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Δυσμενείς εξελίξεις στο κόστος παραγωγής: Οι αυξημένες τιμές των εισροών (ενέργεια, λιπάσματα, ζωοτροφές) έχουν επιβαρύνει σημαντικά τον αγροτικό τομέα, συμπιέζοντας τα περιθώρια κέρδους των αγροτών. Η αύξηση του κόστους παραγωγής, ειδικά σε περιόδους πληθωρισμού, καθιστά δύσκολη τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών αγροτικών προϊόντων, αυξάνοντας τις τιμές στην τελική αγορά.
Πώς θα μπορούσαν να μετριαστούν οι επιπτώσεις της κρίσης κόστους;
Όπως γίνεται αντιληπτό, ο αγροτικός τομέας έρχεται αντιμέτωπος με ορισμένα σοβαρά προβλήματα τα οποία χρήζουν αντιμετώπισης. Ένας τρόπος που θα μπορούσε να γίνει αυτό είναι η λήψη προσωρινών δημοσιονομικών μέτρων, όπως η μείωση της φορολογίας στις βασικές εισροές, που θα μπορούσε να μετριάσει τις επιπτώσεις της κρίσης του κόστους στην αγροτική παραγωγή και να αποτρέψει τη μετάδοση των αυξήσεων τιμών σε άλλους τομείς της οικονομίας.
Σε κάθε περίπτωση, ο ελληνικός αγροτικός τομέας παραμένει στρατηγικός πυλώνας για την οικονομία και την επισιτιστική ασφάλεια, παρά τις σημαντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει.
Αναγκαία η διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης του αγροτικού τομέα
Η αντιμετώπιση των διαρθρωτικών αδυναμιών, η ενίσχυση της εκπαίδευσης και των επενδύσεων, και η προσαρμογή στις περιβαλλοντικές συνθήκες, είναι απαραίτητα βήματα για τη διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης του τομέα και της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών αγροτικών προϊόντων στις διεθνείς αγορές.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
