Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) έχουν έναν θεμελιώδη ρόλο σε κάθε δημοκρατική κοινωνία: να ενημερώνουν τους πολίτες για τα γεγονότα που επηρεάζουν τη ζωή τους και να ενισχύουν τον δημόσιο διάλογο.
Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, τα ΜΜΕ αποκλίνουν από αυτόν τον ρόλο, δημιουργώντας μια επίπλαστη επικαιρότητα που επικεντρώνεται σε θέματα που δεν έχουν ουσιαστική κοινωνική σημασία αλλά προσελκύουν την προσοχή μέσω της δραματοποίησης και της ενίσχυσης αρνητικών συναισθημάτων.
Σε αυτήν την κατηγορία περιλαμβάνονται ειδήσεις για τραγικά περιστατικά, όπως τροχαία δυστυχήματα, δολοφονίες, αυτοκτονίες και βιασμοί, που παρουσιάζονται με τρόπο ώστε να προκαλούν έντονα συναισθήματα στον θεατή ή αναγνώστη, χωρίς να προσφέρουν καμία βαθύτερη κατανόηση ή ουσιαστική πληροφόρηση.
Αντί να εστιάζουν σε θέματα που αφορούν το κοινωνικό σύνολο, τα ΜΜΕ συχνά επιλέγουν την εύκολη λύση της δραματοποίησης μεμονωμένων γεγονότων. Πώς όμως τα ΜΜΕ δημιουργούν αυτή την επίπλαστη επικαιρότητα και γιατί επιλέγουν να το κάνουν;
Η μετάβαση από την είδηση στο θέαμα
Τα ΜΜΕ συνειδητοποιούν ότι οι άνθρωποι τείνουν να ενδιαφέρονται περισσότερο για ιστορίες που εγείρουν συναισθηματικές αντιδράσεις. Έτσι, αντί να παρουσιάζουν ειδήσεις με αντικειμενικότητα και πληρότητα, επιλέγουν να εστιάζουν σε τραγικά γεγονότα που προκαλούν φόβο, θλίψη και αποτροπιασμό. Τα τροχαία, οι φόνοι, οι αυτοκτονίες και οι βιασμοί παρουσιάζονται συχνά με υπερβολή και δραματοποιούνται για να αυξήσουν την αίσθηση του επείγοντος και της σοβαρότητας, ακόμη και όταν το θέμα δεν αφορά άμεσα το κοινωνικό σύνολο.
Αυτή η προσέγγιση, γνωστή ως “infotainment” (συνδυασμός πληροφορίας και ψυχαγωγίας), οδηγεί σε μια επικαιρότητα που μοιάζει περισσότερο με θέαμα παρά με ουσιαστική ενημέρωση. Το κοινό εκτίθεται σε ιστορίες που πυροδοτούν αρνητικά συναισθήματα, αντί να λαμβάνει πληροφορίες που θα μπορούσαν να του επιτρέψουν να κατανοήσει τα βαθύτερα κοινωνικά, οικονομικά ή πολιτικά ζητήματα.
Προώθηση φόβου και ανασφάλειας
Μια από τις κύριες συνέπειες αυτής της τακτικής είναι η διάδοση του φόβου. Οι ειδήσεις που επικεντρώνονται σε περιστατικά βίας ή τραγικά ατυχήματα μπορούν να εντείνουν την αίσθηση ότι ο κόσμος γύρω μας είναι πιο επικίνδυνος από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Οι πολίτες αρχίζουν να νιώθουν ανασφάλεια, ακόμη και σε θέματα που δεν επηρεάζουν άμεσα την καθημερινότητά τους.
Αυτή η στρατηγική των ΜΜΕ έχει τη δυνατότητα να ελέγχει την αντίληψη του κοινού. Όταν καθημερινά παρουσιάζονται ακραία περιστατικά, οι πολίτες τείνουν να πιστεύουν ότι αυτά τα γεγονότα είναι πολύ πιο συχνά από ό,τι πραγματικά είναι. Αυτό δημιουργεί μια ψευδαίσθηση ενός κόσμου γεμάτου κινδύνους και βία, οδηγώντας τους πολίτες σε υπερβολικές αντιδράσεις και σε ενίσχυση της δυσπιστίας απέναντι στο κοινωνικό περιβάλλον.
Το οικονομικό κίνητρο των ΜΜΕ: Η αναζήτηση θεάματος που “πουλάει”
Ένας από τους βασικότερους λόγους για τους οποίους τα ΜΜΕ δημιουργούν αυτή την επίπλαστη επικαιρότητα είναι το οικονομικό όφελος. Η δημοσιογραφία βασίζεται στην προσοχή του κοινού και η προσοχή συχνά πωλείται σε διαφημιστές. Οι ειδήσεις που προκαλούν έντονα συναισθήματα είναι πιο πιθανό να κρατήσουν το κοινό κολλημένο στις οθόνες ή -παλαιότερα κυρίως- στις σελίδες των εφημερίδων, αυξάνοντας έτσι τα ποσοστά τηλεθέασης ή τις πωλήσεις.
Αυτό εξηγεί γιατί οι ειδήσεις για τραγικά γεγονότα παρουσιάζονται συχνά με ιδιαίτερη δραματοποίηση. Είναι ειδήσεις που “πουλάνε”, επειδή προκαλούν έντονα συναισθήματα, όπως ο φόβος και η θλίψη. Οι τηλεθεατές ή αναγνώστες νιώθουν την ανάγκη να παραμείνουν συντονισμένοι για να μάθουν περισσότερα, ενώ οι διαφημιστές επωφελούνται από τη μεγάλη έκθεση του κοινού.
Δημιουργία συνηθειών κατανάλωσης ειδήσεων
Η συνεχής έκθεση σε τέτοιου είδους ειδήσεις δημιουργεί συνήθειες στο κοινό. Οι άνθρωποι συνηθίζουν να αναζητούν δραματικές ιστορίες και εξελίξεις, ενώ η πραγματική είδηση υποβαθμίζεται. Οι πολίτες γίνονται πιο δεκτικοί σε ειδήσεις που ενισχύουν τον φόβο και την αίσθηση του κινδύνου, αντί να αναζητούν την πληροφόρηση που πραγματικά επηρεάζει την καθημερινότητά τους.
Αυτός ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται καθώς τα ΜΜΕ συνεχίζουν να παρέχουν το “θέαμα” που το κοινό φαίνεται να θέλει. Το αποτέλεσμα είναι μια δημοσιογραφία που εξυπηρετεί περισσότερο την ψυχαγωγία και το συναίσθημα, παρά την ενημέρωση και την κοινωνική ευθύνη.
Η δύναμη της εικόνας και της συναισθηματικής αφήγησης
Η δύναμη της εικόνας και της αφήγησης είναι κρίσιμης σημασίας στην κατασκευή αυτής της επίπλαστης επικαιρότητας. Εικόνες από τροχαία δυστυχήματα, δολοφονίες ή φυσικές καταστροφές μπορούν να επηρεάσουν άμεσα το συναίσθημα του κοινού, προκαλώντας φόβο, θλίψη ή ακόμη και αποστροφή. Η συναισθηματική απόκριση των θεατών είναι ισχυρότερη όταν οι ειδήσεις παρουσιάζονται με τρόπο που τονίζει την ανθρώπινη τραγωδία.
Η συναισθηματική αφήγηση ενισχύεται ακόμη περισσότερο με την προσωπικοποίηση των γεγονότων. Για παράδειγμα, αντί να αναφερθεί απλώς ένα τροχαίο δυστύχημα, τα ΜΜΕ μπορεί να επικεντρωθούν στην οικογένεια του θύματος, στην προσωπική ιστορία του δράστη ή ακόμη και στις σπαρακτικές σκηνές της κηδείας. Αυτή η μορφή παρουσίασης εξυπηρετεί τη δραματοποίηση του γεγονότος, μετατρέποντάς το σε είδος “δραματικού σόου”.
Ο κίνδυνος της κοινωνικής πόλωσης και της παθητικότητας
Εκτός από τον φόβο και την ανασφάλεια, αυτή η τακτική των ΜΜΕ μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική πόλωση και παθητικότητα. Οι πολίτες που εκτίθενται σε συνεχείς αρνητικές ειδήσεις τείνουν να αναπτύσσουν αισθήματα ανημπόριας ή ακόμη και κυνισμού για την κοινωνική πραγματικότητα. Η επικέντρωση στα αρνητικά γεγονότα μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν πως δεν υπάρχει ελπίδα για βελτίωση, ενώ παράλληλα αυξάνει τη δυσπιστία απέναντι στους θεσμούς και στην πολιτική.
Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αποστασιοποίηση από τον κοινωνικό και πολιτικό διάλογο. Οι πολίτες που νιώθουν ότι ζουν σε έναν κόσμο γεμάτο αρνητικά γεγονότα και τραγωδίες μπορεί να χάσουν την πίστη τους στην αποτελεσματικότητα της συμμετοχής τους στις δημοκρατικές διαδικασίες. Αυτός ο φαύλος κύκλος της κοινωνικής παθητικότητας τροφοδοτείται από την συνεχή ροή αρνητικών ειδήσεων.
Ενημέρωση ή ψυχαγωγία;
Η επίπλαστη επικαιρότητα που δημιουργείται από τα ΜΜΕ αποτελεί μια πρόκληση για τη δημοκρατία και την κοινωνία. Αντί να προσφέρουν στους πολίτες ουσιαστική ενημέρωση που να τους βοηθά να κατανοήσουν τα μεγάλα ζητήματα της εποχής, πολλές ειδησεογραφικές πηγές επιλέγουν την εύκολη λύση του θεάματος και της δραματοποίησης. Αυτό δεν προάγει μόνο τον φόβο και την ανασφάλεια, αλλά υποβαθμίζει και τον δημόσιο διάλογο.
Είναι αναγκαίο να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με τα ΜΜΕ και τον τρόπο που καταναλώνουμε ειδήσεις. Η αναζήτηση πιο έγκυρης, τεκμηριωμένης και ουσιαστικής ενημέρωσης μπορεί να βοηθήσει τους πολίτες να αποφεύγουν την παγίδα της επίπλαστης επικαιρότητας και να συνειδητοποιήσουν τα πραγματικά ζητήματα που αφορούν την κοινωνία στο σύνολό της.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
