Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Eurobank, Φωκίων Καραβίας, μιλώντας την Πέμπτη 13 Ιουνίου στην 32η Τακτική Γενική Συνέλευση του ΣΕΤΕ δήλωσε μεταξύ άλλων πως «η Ελλάδα δεν έχει ζήτημα υπερτουρισμού», παρότι η έννοια κυκλοφορεί εδώ και καιρό στο δημόσιο διάλογο. «Ίσως ένας ή δύο προορισμοί, σε σχέση με κάποια συγκεκριμένη μορφή προσέλευσης τουριστών. Αλλά να το ανάγουμε σε καθολικό πρόβλημα είναι εκτός από ανακριβές, και αυτοκαταστροφικό», δήλωσε χαρακτηριστικά ο ίδιος.
Από την άλλη, την ίδια μέρα, σε σχετική έκθεση ο Συνήγορος του Πολίτη κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και προειδοποιεί, ενόψει μιας τουριστικής σεζόν, η οποία με βάση τις εκτιμήσεις αλλά και τις μέχρι τώρα μετρήσεις, αναμένεται να αγγίξει επίπεδα-ρεκόρ, πως «αν η Ελλάδα θέλει να διατηρήσει μια υγιή τουριστική βιομηχανία στα ηπειρωτικά και τα νησιά της, τότε οφείλει να περιορίσει την ανεξέλεγκτη και συχνά αυθαίρετη κατασκευαστική δραστηριότητα και να προστατεύσει τους υδάτινους πόρους και τις παράκτιες περιοχές». Τόνισε μάλιστα το αποτύπωμα που αφήνει ο αυξημένος τουρισμός στο περιβάλλον, φυσικό και ανθρωπογενές, και στην ποιότητα της καθημερινής ζωής των κατοίκων ενός τόπου.
Αδιαμφισβήτητα ο τουρισμός αποτελεί ίσως το ισχυρότερο «χαρτί» της χώρας και υπάρχουν μέρη της Ελλάδας που αναμένουν τους μήνες της θερινής σεζόν, προκειμένου να εξασφαλίσουν τα έσοδα όλου του χρόνου. Όμως εκτός από το οικονομικό όφελος, ο τουρισμός που ξεπερνά τα όρια που μπορεί να αντέξει η χώρα, έχει βέβαια τον αρνητικό του αντίκτυπο που απλώνονται σε περιβαλλοντικό και κοινωνικό επίπεδο.
Οι πληγές που δημιουργεί ο υπερτουρισμός
Ένα μεγάλο ζήτημα που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια εφιάλτης για τους κατοίκους, κυρίως των νησιών και των παραθαλάσσιων περιοχών, είναι αυτό της λειψυδρίας. Ο όγκος νερού που απαιτεί ο τουρισμός κάθε καλοκαίρι είναι πολύ περισσότερος από τα διαθέσιμα αποθέματα, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται μέσα στους καλοκαιρινούς μήνες φαινόμενα διακοπής υδροδότησης από τις Δημοτικές Αρχές ανά διαστήματα, ιδιαίτερα τις περιόδους Ιούλιο και Αύγουστο, δηλαδή στο αποκορύφωμα της θερινής σεζόν, με το πρόβλημα επίσης να επιβαρύνεται από την υπερδόμηση και τη ραγδαία οικιστική ανάπτυξη που έρχεται ως αποτέλεσμα της μεγάλης ζήτησης για επιπλέον τουριστικές υποδομές. Η υπερδόμηση βέβαια όπως είναι εύλογο αποτελεί και αυτή από μόνη της ένα σημαντικό θέμα, με το βάρος των συνεπειών να πέφτει και πάλι στους ντόπιους.
Άλλο ένα ζήτημα που έχει έρθει ακόμη περισσότερο στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια, είναι αυτό της καταχρηστικής κατάληψης δημοσίων χώρων από τους επιχειρηματίες του τουρισμού που στοχεύουν στο να αυξήσουν την κατανάλωση και τα κέρδη τους, αρκετές φορές εις βάρος του φυσικού τοπίου. Οι καταγγελίες, κυρίως αναφορικά με παραλίες έχουν αυξηθεί κατά κόρον το τελευταίο διάστημα, με «δυνατά» πρόστιμα για τους παραβάτες. Παράλληλα, από τον περασμένο Απρίλιο είναι διαθέσιμη από τον κρατικό μηχανισμό η εφαρμογή για smartphones, «MyCoast», παρέχοντας τη δυνατότητα σε κάθε πολίτη που βρίσκεται σε μια παραλία, να ελέγχει εάν ο χώρος που καταλαμβάνεται από ομπρέλες και ξαπλώστρες λειτουργεί νόμιμα, με σκοπό να εξομαλυνθεί κάπως η κατάσταση. Παρ’ όλα αυτά, τα μέτωπα είναι πολλά και όσο ο υπερτουρισμός υπάρχει, δεν είναι βέβαιο ότι θα μειωθούν.
Δεν μπορούμε βέβαια να παραβλέψουμε και τον αντίκτυπο στην κλιματική κρίση που είναι ήδη στην καθημερινότητά μας. Από την πλευρά της, η κλιματική κρίση επηρεάζει και αυτή τον τουρισμό και έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Τι εννοούμε; Φυσικοί πόροι εξαντλούνται για τα τρόφιμα που παράγονται συνεχώς, σημαντική είναι η ρύπανση της θάλασσας, του εδάφους, του αέρα, ενώ αυξάνονται όλο και περισσότερο τα απόβλητα, που χρήζουν διαχείρισης και πολλοί ακόμη παράγοντες που δημιουργούν μία μη – βιώσιμη κατάσταση, από περιβαλλοντικής άποψης.
Ταυτόχρονα, όπως συμβαίνει και σε άλλους τουριστικούς προορισμούς που βλέπουν τεράστιες αυξήσεις στους αριθμούς των επισκεπτών, εντονότερα είναι τελευταία τα προβλήματα του συνωστισμού, του θορύβου και της κίνησης, που δημιουργούν με τη σειρά τους δυσκολίες στις υπηρεσίες υγείας, τη διαχείριση των αποβλήτων, αλλά και τη στέγαση των μόνιμων κατοίκων που ψάχνουν κατοικίες «με το κιάλι».
Ένα μεγάλο ζήτημα που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια κάτι σαν εφιάλτης για τους κατοίκους, κυρίως των νησιών και των παραθαλάσσιων περιοχών, είναι αυτό της λειψυδρίας
Οι εξελίξεις για τον τουρισμό είναι θετικές, όμως, τελικά, εγείρονται προβληματισμοί σχετικά με την ετοιμότητα των ελληνικών υποδομών, που καλούνται να σηκώσουν αυτό το βάρος, ακόμη και όσον αφορά στα ελληνικά αεροδρόμια, με διαμαρτυρίες για το κατά πόσο αυτά είναι έτοιμα να δεχθούν τις τεράστιες τουριστικές ροές να έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας.
Αμέτρητοι τουρίστες, «σφιχτά», μετρημένα έξοδα
Αλλά ακόμη και από οικονομικής άποψης, τα ρεκόρ τουρισμού, δεν συνεπάγονται πάντα τα ίδια κέρδη και δεν είναι απαραίτητο ότι είναι ανάλογα των εσόδων των τοπικών κοινωνιών και επιχειρηματιών, με τις δαπάνες να μειώνονται, όπως και η παραμονή των τουριστών στη χώρα. Ταυτόχρονα, ένας βραχνάς για την τοπική αγορά είναι τα all inclusive πακέτα που εφαρμόζονται από τις μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, που περιλαμβάνουν – ανάλογα βέβαια το εκάστοτε πακέτο – εκτός από τη διαμονή, από υπηρεσίες εστίασης, μέχρι διασκέδασης, που μειώνουν τις δαπάνες των τουριστών στον «έξω κόσμο». Παράλληλα, ιδιαίτερα για φέτος, παράγοντες της αγοράς τονίζουν ότι οι τουρίστες έχουν μειωμένη αγοραστική δύναμη και έρχονται στη χώρα με οργανωμένα πακέτα που τους διασφαλίζουν την οικονομική δυνατότητα, ώστε να ελέγχουν το κόστος.
Δεν είναι απαραίτητο ότι ο τεράστιος αριθμός τουριστών είναι ανάλογος με τα έσοδα των τοπικών κοινωνιών και επιχειρηματιών
Η αγροδιατροφή ως σύμμαχος του τουρισμού
Υπ’ αυτές τις συνθήκες και τις ελλείψεις σε υποδομές, πρέπει να παραδεχθούμε ότι ίσως η Ελλάδα να μην έχει αξιοποιήσει και άλλες δυνατότητες που θα μπορούσαν να δώσουν μία άλλη οπτική στον τουρισμό, εκτός του κλασικού, μονοδιάστατου μοτίβου παραλία – ξαπλώστρα. Και μία από αυτές λέγεται αγροδιατροφή.
Σύμφωνα με μελέτη του οργανισμού έρευνας και ανάλυσης Διανέοσις, η διασύνδεση μεταξύ του κλάδου του τουρισμού και αυτού της αγροδιατροφής δεν έχει ευδοκιμήσει στην Ελλάδα, τουλάχιστον στον επιθυμητό βαθμό. Πυρήνες της είναι βέβαια ο αγροτοτουρισμός και ο γαστρονομικός τουρισμός, που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του τοπικού προϊόντος.
Όπως αναφέρει η μελέτη, το φαγητό είναι άλλωστε αναπόσπαστο μέρος του τουρισμού, συμβάλλοντας στις εμπειρίες των τουριστών και επηρεάζοντας τις αποφάσεις τους. Η δε ελληνική παραγωγή έχει το πλεονέκτημα ότι φημίζεται για την υψηλή ποιοτική της στάθμη, ενώ μεγαλύτερο μέρος από τη μισή της αξία προέρχεται από τρεις κατηγορίες που συνδέονται με την υγιεινή διατροφή: τα φρούτα, τα λαχανικά και το ελαιόλαδο.
Επίσης, σύμφωνα με τα στοιχεία, το 2021 ο πρωτογενής τομέας μαζί με τους τομείς δασοκομίας και αλιείας δημιούργησε Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) που αντιστοιχούσε στο 4,4% της συνολικής ΑΠΑ της Ελλάδας, ενώ η αξία της συνολικής γεωργικής παραγωγής στην Ελλάδα αντιστοιχεί περίπου στο 2,8% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της ΕΕ. Τα στοιχεία δείχνουν τη δυναμική της ελληνικής γης, και υποδεικνύουν την ανάγκη της σωστής αξιοποίησής της, για τουριστικούς σκοπούς.
Όσον αφορά τη διασύνδεση των δύο κλάδων (αγροδιατροφή και τουρισμός), τα στοιχεία είναι ενδεικτικά και αναφέρουν ότι το 30% των δαπανών του εγχώριου τουρισμού πηγαίνει στην εστίαση, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των δαπανών του εισερχόμενου τουρισμού φτάνει στο 18%. Ακόμη, το 73,3% των προμηθειών των ξενοδοχείων αφορά σε τρόφιμα και ποτά, ενώ 60% περίπου των Ελλήνων ξενοδόχων προτιμούν να προμηθεύονται για τις επιχειρήσεις τους εγχώρια αγροδιατροφικά προϊόντα. Τέλος, το 30,4% των προμηθειών των ξενοδοχείων σε τρόφιμα και ποτά προέρχεται απευθείας από τους εγχώριους παραγωγούς.
Σύμφωνα με τη μελέτη, το φαγητό και οι γαστρονομικές εμπειρίες δεν επηρεάζουν απλά την ικανοποίηση που νιώθει ένας επισκέπτης, αλλά και την αίσθηση της ευημερίας που δύναται να αποκομίσει, την πρόθεση να επισκεφθεί ξανά τον ίδιο προορισμό, ακόμη και την αίσθηση ότι έζησε μια αξέχαστη εμπειρία.
Ο γαστρονομικός τουρισμός που αποτελεί μέρος της αγροδιατροφής, περιλαμβάνει ειδικές εκδηλώσεις, όπως φεστιβάλ τροφίμων και ποτών, μαθήματα μαγειρικής, επισκέψεις σε αγροκτήματα, επισκέψεις σε αγορές παραγωγών, οινικές διαδρομές και βραδιές γευσιγνωσίας, που δίνουν τη δυνατότητα στους τουρίστες να αλληλεπιδράσουν με το φαγητό ενός τόπου και τις ιστορίες ή τα σύμβολα που αυτό αντιπροσωπεύει. Η ενίσχυση όλων αυτών των δραστηριοτήτων μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να φέρει για τον τουρισμό και ποιοτική διαφοροποίηση όσον αφορά τις υπηρεσίες που παρέχονται μέχρι σήμερα.
Στην Ελλάδα βέβαια υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης σε πολλά σημεία και ένα από αυτά ακόμη και η περιγραφή των τοπικών εδεσμάτων, αλλά και ως προς τη διαμόρφωση ενός κοινού αφηγήματος, ενός storytelling, που θα συνδέσει τοπική γαστρονομία, αγροδιατροφή και τουρισμό.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
