Στο κατασκοπικό «Ο εχθρός προ των πυλών», ο Τζιν Χάκμαν λέει στον Γουίλ Σμιθ να πετάξει το κινητό, γιατί μπορεί να παρακολουθείται! Στην ταινία δράσης του Νόλαν πάλι, όλοι έχουν μια γενική εμμονή με την απουσία ψηφιακών ιχνών και όταν δεν αφαιρούν μπαταρίες από τις συσκευές τους, προτιμούν τα πάντα να είναι αναλογικά…
… Στη βιογραφική ταινία για τον Έντουαρντ Σνόουντεν, βλέπουμε τον ήρωα, φοβικά, να αποσυνδέει μικρόφωνα και σε κάποια σημεία να έχει εμμονή πως κάθε ηλεκτρονική συσκευή μπορεί να είναι μέσο παρακολούθησης του από την National Security Agency των ΗΠΑ και την CIA. Τι; Αυτά είναι ταινίες μόνο; Νομίζετε!
Τα smartphones είναι απίθανα εξελιγμένα, πολυεργαλεία και όχι μόνο απλώς προσωπικές συσκευές επικοινωνίας. Είναι ακόμη, διαρκείς καταγραφείς πληροφορίας, πολύτιμες πηγές δεδομένων που αποτελούν πλέον τη βάση για την πιο προσοδοφόρα βιομηχανία του 21ου αιώνα: τη βιομηχανία των προσωπικών πληροφοριών. Καθώς η έννοια της ιδιωτικότητας καθημερινά βάλλεται, περιχαρακώνεται και υποχωρεί δεν αμφιβάλουμε πια, πως τα κινητά μας ακούνε τις συνομιλίες μας, απλά ρωτάμε αν και πως μπορούμε να προστατευθούμε;
Η σύγχρονη οικονομία βασίζεται σε δεδομένα. Εταιρείες τεχνολογίας, πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, ακόμη και εφαρμογές χωρίς εμφανή εμπορικό προσανατολισμό, συλλέγουν αδιάκοπα πληροφορίες, άλλοτε με τη ρητή συγκατάθεση του χρήστη και άλλοτε με λιγότερο διαφανείς πρακτικές. Σύμφωνα με επίσημα στατιστικά στοιχεία της Statista, η αγορά δεδομένων παγκοσμίως εκτιμήθηκε το 2024 σε αξία που ξεπέρασε τα 320 δισεκατομμύρια δολάρια, με αυξανόμενη τάση χρόνο με τον χρόνο. Το παράδοξο της υπόθεσης είναι ότι τα ίδια τα smartphones, τα οποία θεωρούμε χρήσιμα εργαλεία, λειτουργούν και ως «αισθητήρες» του εαυτού μας – όχι μόνο της τοποθεσίας και της δραστηριότητάς μας, αλλά και του τι λέμε, τι σκεφτόμαστε ή ακόμη και τι πρόκειται να κάνουμε. Η διαβόητη και χιλιοαναλυμένη μελέτη του Northeastern University στη Βοστώνη το 2023, που ανέλυσε τη λειτουργία 17 δημοφιλών εφαρμογών, απέδειξε πως οι 9 από αυτές είχαν ενεργοποιημένο το μικρόφωνο ακόμη και όταν δεν χρησιμοποιούνταν άμεσα. Αν και οι ερευνητές δεν βρήκαν αδιάσειστα αποδεικτικά στοιχεία μαζικής ηχητικής καταγραφής, παρατήρησαν ενδείξεις για συμπεριφορές που εγείρουν ανησυχίες, όπως η αποστολή ηχητικών αποσπασμάτων σε servers χωρίς εμφανή αιτία!
Η τεχνική βάση αυτής της πρακτικής είναι γνωστή στους προγραμματιστές. Τα λειτουργικά συστήματα Android και iOS επιτρέπουν την πρόσβαση στο μικρόφωνο σε πραγματικό χρόνο, ακόμα κι όταν η εφαρμογή τρέχει στο παρασκήνιο. Οι βοηθοί φωνής, όπως η Siri ή το Google Assistant, βρίσκονται διαρκώς σε επαγρύπνηση για το λεγόμενο wake word, δηλαδή το «εϊ» και την ονομασία τους, ως εντολή που τα ενεργοποιεί. Η τεχνολογία πίσω από αυτό απαιτεί ηχητική παρακολούθηση, που γίνεται τοπικά στη συσκευή, τουλάχιστον σύμφωνα με τους ισχυρισμούς των εταιρειών. Το πρόβλημα, ωστόσο, έγκειται στο γεγονός ότι η «τοπική παρακολούθηση» ενδέχεται να αποθηκεύει ή να αποστέλλει δεδομένα χωρίς να υπάρχει σαφής ενημέρωση και συγκατάθεση των χρηστών, που θα πει όλων μας.
Τα προσωπικά δεδομένα δεν είναι απλώς πληροφορίες — είναι πολύτιμο κεφάλαιο. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της McKinsey & Company, η διαφημιστική αξία που παράγει ένας μέσος ενεργός χρήστης smartphone στις Ηνωμένες Πολιτείες υπολογίζεται στα 187 δολάρια ετησίως. Το ποσό αυτό δεν προκύπτει από άμεσες αγορές ή συνδρομές, αλλά από την αξία των δεδομένων του για διαφημιστικές στοχεύσεις και εμπορική αξιοποίηση. Οι καταναλωτικές μας συνήθειες, οι προτιμήσεις μας, οι μετακινήσεις μας, ακόμη και η φωνή μας, είναι ψηφιακά ίχνη που διαμορφώνουν το προφίλ μας, επιτρέποντας στους αλγόριθμους να προβλέπουν τη συμπεριφορά μας με εντυπωσιακή ακρίβεια. Η πληροφοριακή δυναμική οδηγεί συχνά σε πρακτικές διαφοροποιημένης τιμολόγησης, γνωστές και ως dynamic pricing. Πολλές εταιρείες προσαρμόζουν τις τιμές που εμφανίζονται σε έναν χρήστη με βάση τον ψηφιακό του χαρακτήρα. Αν, για παράδειγμα, ένας χρήστης έχει αναζητήσει πολλές φορές προϊόντα πολυτελείας ή έχει δείξει ενδιαφέρον για συγκεκριμένες μάρκες, η τελική τιμή που θα δει στο ηλεκτρονικό κατάστημα ενδέχεται να είναι υψηλότερη από αυτήν που εμφανίζεται σε έναν χρήστη με διαφορετικό προφίλ. Επιπλέον, η γεωγραφική θέση του χρήστη μπορεί να επηρεάσει την τελική τιμή σε κρατήσεις ξενοδοχείων, εισιτήρια, ακόμα και καθημερινές ηλεκτρονικές αγορές.
Η αντιμετώπιση αυτής της πραγματικότητας δεν είναι εύκολη, αλλά δεν είναι και αδύνατη. Υπάρχουν τρόποι για να περιορίσει κανείς την ανεξέλεγκτη ροή δεδομένων από τη συσκευή του. Ο πιο θεμελιώδης είναι η επιθεώρηση και η διαχείριση των αδειών πρόσβασης των εφαρμογών. Σε όλες τις σύγχρονες εκδόσεις των λειτουργικών συστημάτων, δίνεται η δυνατότητα στον χρήστη να βλέπει ποιες εφαρμογές έχουν πρόσβαση στο μικρόφωνο, στην κάμερα ή στην τοποθεσία του, και να απενεργοποιεί αυτές τις άδειες όποτε το επιθυμεί. Παράλληλα, η απενεργοποίηση των βοηθών φωνής αποτελεί μια επιπλέον γραμμή άμυνας, ιδιαίτερα για όσους δεν χρησιμοποιούν αυτές τις υπηρεσίες. Σε πρακτικό επίπεδο, ακόμα και η χρήση της λειτουργίας πτήσης σε στιγμές ιδιωτικότητας ή η αποσύνδεση από το διαδίκτυο όταν δεν απαιτείται, μπορεί να περιορίσει τις πιθανότητες παρακολούθησης. Λογισμικά προστασίας και εργαλεία απορρήτου, όπως οι εφαρμογές antivirus ή οι πλατφόρμες ανάλυσης δικαιωμάτων εφαρμογών, παρέχουν στον χρήστη πληροφορίες για το ποιες εφαρμογές υπερβαίνουν τις κανονικές τους λειτουργίες.
Σε επίπεδο συστημικό, τόσο η Apple όσο και η Google έχουν ενσωματώσει νέες πολιτικές διαφάνειας, όπως η App Tracking Transparency και το Privacy Sandbox. Πρόκειται για προσπάθειες αυτορρύθμισης που στοχεύουν στο να περιορίσουν την ανεξέλεγκτη συλλογή δεδομένων από τρίτους, αλλά οι κριτικές συνεχίζουν να επισημαίνουν τα κενά εφαρμογής και την ανάγκη για πιο ριζοσπαστικές θεσμικές παρεμβάσεις. Σε τελική ανάλυση, η προστασία από την αθέατη παρακολούθηση δεν είναι μονάχα τεχνικό ή νομικό ζήτημα, αλλά και οικονομικό. Ο καταναλωτής του 21ου αιώνα δεν έχει πλέον μόνο την ευθύνη του τι αγοράζει ή πώς ξοδεύει τα χρήματά του. Έχει και την ευθύνη του πώς διαχειρίζεται τα προσωπικά του δεδομένα, τα οποία ισοδυναμούν πλέον με πραγματικό ψηφιακό κεφάλαιο.
Η ιδιωτικότητα δεν είναι πλέον δεδομένο. Είναι επένδυση – και κάθε επιλογή μας στην καθημερινή χρήση του κινητού μας είναι μια μικρή, αλλά κρίσιμη απόφαση στο μεγάλο χρηματιστήριο των πληροφοριών, όπου ο μεγάλος κατάσκοπος μας χωράει στη παλάμη μας, ενώ δείχνει, τάχα μου, ακίνδυνη ακινησία.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
