«Εκ της Περσίας έρχονται, τρεις μάγοι με τα δώρα, άστρο λαμπρό τους οδηγεί, χωρίς να λείψει ώρα», αλλά αυτά τα δώρα των σοφών απ την Ανατολή, που στη ταπεινή σπηλιά – στάβλο, έφτασαν για να γιορτάσουν τη γέννηση ενός ιερού βρέφους, τα έχουμε, μανιακά, κάνει σκοπό της όλης γιορτής.
Αν ο Ιησούς ο Ναζωραίος, ο Χριστός, θεϊκή μορφή σε όλη την Ευρώπη, την Αμερική, την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία και μέρος της Αφρικής, σεβαστός στο Ισλάμ, στην Πίστη Μπαχάι και στην πίστη των Δρούζων, κήρυξε την πενία, το μοίρασμα, τη περιπλάνηση, τον πνευματικό και όχι την υλικό βίο, στα -αυθαίρετα σε ημερολογιακό ορισμό- γενέθλια του, εμείς, τους δύο τελευταίους αιώνες, αποθεώνουμε το αντίθετο απ’ τα κηρύγματα του. Τα Χριστούγεννα έχουν μετατραπεί σε γιορτή ακραίας, κάποτε οργιαστικής, εμμονικής υπερκατανάλωσης.
Ο εξωφρενικά υψηλός τζίρος των εμπορικών σε ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο
Στις μεγάλες πρωτεύουσες της Δύσης, τις μέρες πριν τα Χριστούγεννα μποτιλιαρίσματα σημειώνονται στους δρόμους, το αδιαχώρητο υπάρχει σε πιάτσες καταστημάτων και εμπορικά κέντρα, εξουθενωμένοι πωλητές προσπαθούν να διατηρήσουν την ευγένεια απέναντι στα στίφη πελάτων, που επιμένουν για πολλά και καλό – τυλιγμένα δώρα. Για την αμερικάνικη οικονομία την περίοδο των Χριστούγεννα πραγματοποιείται το 1/6 των λιανικών πωλήσεων, ενώ μόνο για δώρα ο μέσος Αμερικανός ξοδεύει κατά μέσο όρο περίπου 1000 με 2000 δολάρια, με πολλούς καταναλωτές να χάνουν το μέτρο και να είναι σε χρέος για τους επόμενους 6 μήνες ως αποτέλεσμα αυτής της δαπάνης, σύμφωνα με το Center for a New American Dream. Πόσο ιλαροτραγικό είναι αυτό, αν αναλογιστούμε, πως οι πρωτοπόροι, Αμερικανοί πουριτανοί απαγόρευαν κάθε τι σχετικό με τα Χριστούγεννα, στη Μασαχουσέτη, από το 1659 έως το 1681! Σύμφωνα με την Capgemini, γαλλική συμβουλευτική εταιρεία επιχειρήσεων και την ένωση για την βιομηχανία του Ηνωμένου Βασιλείου Interactive Media in Retail Group, οι Βρετανοί λιανοπωλητές κερδίζουν πολύ περισσότερα από 24 δισεκατομμύρια λίρες, δηλαδή πάνω από περίπου 30 δις δολάρια, μόνο κατά τη διάρκεια της περιόδου των Χριστουγέννων. Μιλάμε για χρήματα περισσότερα από ό, τι το σύνολο του ΑΕΠ των χωρών, όπως το Νεπάλ ή η Ονδούρα. Οι διάσημες ημέρες εκπτώσεων των ΗΠΑ, γνωστές ως «Black Friday» και «Cyber Monday», έχουν διαδοθεί σε όλη την Ευρώπη, με αποτέλεσμα η περίοδος πριν από τα Χριστούγεννα και η περίοδος μεταξύ των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς να είναι οι πιο φρενήρεις καταναλωτικές περίοδοι όλου του έτους. Κατά τη διάρκεια, αυτού του εκπτωτικού Σαββατοκύριακου, οι Βρετανοί καταναλωτές ξοδεύουν περισσότερα από 3,3 δισεκατομμύρια λίρες. Από την μαζική είσοδο ανθρώπων στο διαδίκτυο για να ψωνίσουν μόνο κατά την διάρκεια της «Cyber Monday», δαπανώνται πάνω από 988.000.000 λίρες, , προκαλώντας, συχνά, την κατάρρευση των ιστοσελίδων, που ανήκουν σε μεγάλους λιανοπωλητές, ανάμεσα τους οι Argos, Tesco και John Lewis.
Βιομηχανική Επανάσταση, εκβιομηχανισμός, μαζική παραγωγή και εμπορευματοποίηση
Και στολισμοί μέσα – έξω απ τα σπίτια! Και ρούχα φαντεζί! Και παπούτσια και κουρέματα και χτενίσματα και ακριβά ρολόγια και γυαλιστερά πολυτελή κοσμήματα! Και φαγητά! Και γλυκά! Και πολλά ποτά! Και σαμπάνιες για το νέο χρόνο! Και τζόγος, για το καλό! Στο όνομα του ταπεινού, άστεγου, περιπλανώμενου, περιφρονημένου για την καταγωγή του απ την Ναζαρέτ και την κοινωνική του θέση ως μαραγκού Ιησού Χριστού, πραγματοποιούνται τουλάχιστον τέσσερα από τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα της πίστης που θεμελίωσε. Η Καθολική Εκκλησία υποστηρίζει πως είναι ιδιαίτερα σοβαρά, καθώς μπορούν να στερήσουν τη θεία χάρη και να οδηγήσουν στην αιώνια καταδίκη της ανθρώπινης ψυχής, αλλά τυγχάνουν ιδιαίτερης λατρείας κατά τη γιορτινή περίοδο: απληστία, λαιμαργία, λαγνεία και ζηλοφθονία! Και παντού εμπορευματοποίηση. Όλα άρχισαν τον κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης τον 18ο και 19ο αιώνα. Η εμφάνιση της μαζικής παραγωγής, η αστικοποίηση και η ανάπτυξη της καταναλωτικής κουλτούρας συνέβαλαν σε μια αλλαγή στον τρόπο εορτασμού των Χριστουγέννων, που μέχρι τότε ήταν μια μέρα σαν όλες τις άλλες. Με την εκβιομηχάνιση των προηγμένων χωρών, τα αγαθά έγιναν πιο προσιτά και προσβάσιμα σε περισσότερους. Η κυριαρχία των πολυκαταστημάτων και της διαφήμισης πυροδότησε ολοένα και περισσότερο ευρηματικά τον καταναλωτισμό, κάνοντας το περιττό, ζήτημα ουσίας για την γιορτή. Οι έμποροι λιανικής άδραξαν την ευκαιρία να προωθήσουν τα προϊόντα τους ως ιδανικά δώρα για τα Χριστούγεννα, δημιουργώντας μια κουλτούρα δώρων που εκτείνεται πέρα από τις κοινωνικές υποχρεώσεις.
Η λαϊκή κουλτούρα, η πολιτιστική και η κοινωνική πίεση
Η λογοτεχνία, η μουσική και αργότερα, το σινεμά και η τηλεόραση έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της σύγχρονης εικόνας των Χριστουγέννων, ως εποχής υπερβολικής κατανάλωσης. Η νουβέλα του Κάρολου Ντίκενς «A Christmas Carol», που δημοσιεύτηκε το 1843, έφτιαχνε τον Εμπενάιζερ Σκρουτζ, ως σύμβολο της μαγείας των Χριστουγέννων, που από μίζερος παλιοτσιγκούνης, μεταμορφώνεται σε έναν γενναιόδωρο, έξω καρδιά, ευεργέτη. Τον 20ο αιώνα, δημοφιλή τραγούδια όπως το «White Christmas» του Ίρβινγκ Μπέρλινγκ και ταινίες όπως το «It’s a Wonderful Life» ενίσχυσαν την ιδέα των ειδυλλιακών Χριστουγέννων γεμάτων με αφθονία στολιδιών, παιχνιδιών, ωραίων ενδυμάτων σε υπέροχα, φωταγωγημένα από τη φωτιά στο τζάκι, σαλόνια και τα λαμπιόνια του χριστουγεννιάτικου, τεράστιου δέντρου. Όλες αυτές οι πολιτιστικές επιρροές δημιούργησαν την σύγχρονη μαζική κουλτούρα της προσδοκίας και φιλοδοξίες για πλούσιους εορτασμούς και εξωφρενικά σπάταλα δώρα. Η πολιτιστική και κοινωνική πίεση για να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες των Χριστούγεννων, συχνά μας ξεπερνά. Τα δώρα, οι περίτεχνες διακοσμήσεις και τα πολυτελή γλέντια, παύουν είναι ένα διάλειμμα αφθονίας και τέρψης -άσχετα κάθε θεολογικό υπόβαθρο- και γίνονται τόπος επίδειξης, κριτικής και επιβολής κοινωνικών επιταγών. Οι άνθρωποι, ξαφνικά, αισθάνονται υποχρεωμένοι να ξοδεύουν περισσότερα χρήματα, να αγοράζουν υπερβολικά δώρα γιατί έτσι θα δείξουν πόσο πολύ αγαπούν και να κάνουν υπερβολική κατανάλωση για να ανταποκριθούν στα κοινωνικά δεδομένα. Τα Χριστούγεννα έχουν συναισθηματικό βάρος πάνω μας. Είναι η χαρά, η αγάπη και η νοσταλγία, η ελπίδα, η αίσθηση της συνέχειας, το κοινό σημείο με τον κόσμο γύρω μας, που μας κάνει να ερχόμαστε κοντά. Έτσι η υπερβολική κατανάλωση, τονίζει την συναισθηματική έκφραση και η αγορά δώρων γινεται σαν κάτι ίδιο με την αγάπη και τη φροντίδα, παρέχοντας μια αίσθηση ικανοποίησης, πληρότητας και ευτυχίας.
Μάρκετινγκ και διαφήμιση, προσφορές και εκπτώσεις, φόβος απώλειας και ντοπαμίνη
Φυσικά και η περίοδος των γιορτών είναι η καλύτερη στιγμή για εκστρατείες μάρκετινγκ και διαφήμισης που στοχεύουν στην προώθηση κάθε λογής προϊόντων. Οι πιο ταλαντούχοι γραφιάδες, δημιουργοί, φωτογράφοι, σκηνοθέτες, εικονολήπτες, μουσικοί έχουν επιστρατευτεί καιρό πριν και ετοιμάζουν τα διαφημιστικά μηνύματα, που θα βομβαρδίσουν την ανθρωπότητα με εικόνες που συνδέουν την ευτυχία, την αγάπη και την ολοκλήρωση με υλικά αγαθά. Οι εταιρείες δημιουργούν στρατηγικά μια αίσθηση επείγουσας ανάγκης και επιθυμίας για τα προϊόντα τους, προσφέροντας προσφορές περιορισμένου χρόνου ή δίνοντας έμφαση στη σημασία της αγοράς δώρων για να εκφράσουν την αγάπη και την εκτίμηση. Οι άνθρωποι σπάνε. Αγοράζουν. Κι άλλο. Και ακόμα πιο πολύ. Κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων, οι έμποροι λιανικής προσφέρουν συχνά σημαντικές εκπτώσεις και εκπτώσεις για να προσελκύσουν πελάτες. Αυτές οι προσφορές μπορούν να δημιουργήσουν μια αίσθηση επείγοντος και να ενθαρρύνουν τα άτομα να αγοράσουν περισσότερα από αυτά που αρχικά σκόπευαν. Η αντίληψη της απόκτησης μιας καλής συμφωνίας ή της εξοικονόμησης χρημάτων μπορεί να οδηγήσει σε παρορμητική αγοραστική συμπεριφορά και αυξημένη κατανάλωση. Η διαθεσιμότητα εκπτώσεων και προσφορών, δημιουργεί το ψυχολογικό σύνδρομο του FOMO, του Φόβου Απώλειας, δηλαδή, που καταλαγιάζει με ακόμα περισσότερες αγορές. Μια εσωτερική αγωνία, πως τα αγαθά που προσφέρονται τώρα, δεν θα είναι διαθέσιμα αργότερα, συμβάλει επίσης στην υπερκατανάλωση, προκαλώντας υπερέκκριση ντοπαμίνης, με τον εγκέφαλο μας να νιώθει ικανοποίηση, μόνο όταν καταναλώνουμε.
Οικογενειακές παραδόσεις και οι σούπερ πλούσιοι
Οι περισσότερες οικογένειες της οικουμένης, συναντιούνται τα Χριστούγεννα. Πολλές απ αυτές έχουν καθιερώσει παραδόσεις και τελετουργίες που περιλαμβάνουν υπερβολική κατανάλωση. Ανταλλαγή πολλών και περίτεχνων δώρων, με άτυπο ανταγωνισμό, προετοιμασία πολυτελών γευμάτων ή κάθε χρόνο και πιο εξεζητημένη διακόσμηση. Η ενασχόληση με αυτές τις δραστηριότητες έχει ριζώσει βαθιά στον πολιτιστικό ιστό των χριστουγεννιάτικων εορτασμών, οδηγώντας σε υπερκατανάλωση που ταυτίζει την συντήρηση αυτών των παραδόσεων με την αίσθησης της ίδιας της συνέχειας. Και ενώ οι πολλοί καταναλώνουν υπερβολικά κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων για πολιτιστικούς ή συναισθηματικούς λόγους, άλλοι, το κάνουν, απλά επειδή μπορούν και θέλουν να το επιδείξουν. Η περίοδος των Χριστουγεννιάτικων γιορτών, για τους αρκετά πλούσιους, είναι μια ευκαιρία να κάνουν ταξίδια μακρινά, εξωτικά και πανάκριβα, να αφεθούν σε πολυτέλειες ή να δοκιμάσουν σπάνιες εμπειρίες. Η επιθυμία για επίδειξη πλούτου και της κοινωνικής θέσης μέσω της προβολής της κατανάλωσης μπορεί να οδηγήσει τα άτομα σε απίθανες δαπάνες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αλλά και να γεμίσει τις σελίδες των social media με πόζες δισεκατομμυριούχων, όλων των λογιών celebrities και οικονομικά φτασμένων ινφλουένσερς σε απίθανες γωνιές του πλανήτη, να επιδίδονται σε κάτι εξωφρενικό, γελαστοί και φρεσκαρισμένοι απ την αισθητική χειρουργική.
Ω! Ναι, η υπερκατανάλωση τα Χριστουγέννων είναι ένα σύνθετο πράγμα, με κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Θα μπορούσαμε να κλείσουμε με μια διδακτική δαντέλα, τύπου, πως θα μπορούσαμε να υιοθετήσουμε μικρές αλλά αποτελεσματικές λύσεις κατά της υπερκατανάλωσης, υποστηρίζοντας τις τοπικές οικονομίες της γειτονίας μας, ενθαρρύνοντας τα βιωματικά δώρα, για μια πιο βιώσιμη και δίκαιη περίοδο διακοπών. Δε θα το κάνουμε! Ξέρουμε πως και εμείς, έχουμε, ήδη, υποκύψει.
Δικαιολογούμαστε, πως, ακόμα και στο ιερό βρέφος, το ταπεινό, μέσα στο φτωχικό παχνί, οι μάγοι, χρυσοποίκιλτα πήγαν ντυμένοι και έφεραν πανάκριβα και σε υπέροχες θήκες, πολυτελή δώρα, όπως χρυσό, σμύρνα και λιβάνι. Να μην κάνουμε, λοιπόν και εμείς κάτι παρεμφερές; Άντε, αποφεύγοντας τη σμύρνα, που, έτσι κι αλλιώς, ποτέ δεν μάθαμε και τι είναι!
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
