Το αγροτικό τοπίο της Ελλάδας διαμορφώνεται από την ποικιλόμορφη γεωγραφία της, την πλούσια γεωργική κληρονομιά και ευνοϊκό μεσογειακό κλίμα. Η χώρα παρουσιάζει ποικίλες εδαφολογικές και κλιματικές συνθήκες, συμπεριλαμβανομένου του ορεινού εδάφους, των παράκτιων πεδιάδων και των νησιών που παράγουν προϊόντα υψηλής ποιότητας, συχνά αναγνωρισμένα για την προστατευόμενη προέλευσή τους.
Παρά τα δυνατά του σημεία, ο γεωργικός τομέας αντιμετωπίζει διαρθρωτικές προκλήσεις, όπως επισημαίνει σε έκθεσή της η Alpha Bank για την αγροτική οικονομία στην Ελλάδα.
Οι κυριότερες από αυτές τις προκλήσεις είναι σύμφωνα με την ίδια έκθεση, η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού, οι ανισότητες μεταξύ των φύλων και η επικράτηση κατακερματισμένων κλήρων και εκμεταλλεύσεων που μπορούν να εμποδίσουν την αποτελεσματικότητα και την ανταγωνιστικότητα του κλάδου.
Ο ρόλος του κλίματος και τις κλιματικής κρίσης
Επιπλέον, ο κλάδος είναι ιδιαίτερα ευάλωτος σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως π.χ οι καιρικές διακυμάνσεις και η κλιματική κρίση, η οποία μπορεί να επηρεάσει σοβαρά τις αποδόσεις των καλλιεργειών και την υγεία των ζώων. Οι πλημμύρες του 2023 στη Θεσσαλία χρησιμεύουν ως μια ξεκάθαρη απεικόνιση της παραπάνω αναφοράς. Οι συνθήκες παρατεταμένης ξηρασίας απειλούν επίσης τη διαθεσιμότητα νερού για αρδευτικούς σκοπούς. Επιπλέον, η υπερβολική εξάρτηση από φυτοφάρμακα και λιπάσματα εισάγει κινδύνους για το περιβάλλον και την υγεία, μολύνοντας το έδαφος, το νερό και τον αέρα, και θέτοντας σε κίνδυνο διάφορους οργανισμούς.
Το 2023, η παραγωγή αγροτικών προϊόντων στην Ελλάδα έφτασε σε αξία παραγωγής περίπου 9,3 δισ. ευρώ, σημειώνοντας μείωση 17% από το 2022, σε μεγάλο βαθμό λόγω των σοβαρών επιπτώσεων από τις πλημμύρες της Θεσσαλίας. Η Ελλάδα είναι ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός ελαιολάδου παγκοσμίως, μετά την Ισπανία και την Ιταλία. Όσον αφορά την παραγωγή σταφυλιών, το 14% και το 39% της έκτασης του αμπελώνα αποτελείται από σταφύλια που χρησιμοποιούνται σε οίνους ΠΟΠ και ΠΓΕ, αντίστοιχα.
Το 2023 τα αγροτικά προϊόντα σημείωσαν εμπορικό πλεόνασμα 515,8 εκατ. ευρώ, αναδεικνύοντας την εξωστρεφή φύση του κλάδου, με τις εξαγωγές του να αντιστοιχούν στο 5% των συνολικών εξαγωγών της Ελλάδας. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σαφής τάση αύξησης των τιμών των αγροτικών προϊόντων, με ορισμένα προϊόντα να παρουσιάζουν πιο έντονες αυξήσεις από άλλα. Μεταξύ αυτών, το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο ξεχωρίζει ως το πιο ακριβό προϊόν για το 2023.
Το μεγάλο στοίχημα της γήρανσης πληθυσμού
Η ελληνική γεωργία αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις λόγω της γήρανσης του εργατικού δυναμικού και της μείωσης της συμμετοχής των νέων στις παραγωγικές διαδικασίες. Το 2020, το 36% του αγροτικού εργατικού δυναμικού ήταν ηλικίας 65 ετών και άνω, ενώ νέοι αγρότες, ορίζονται ως άτομα κάτω των 40 ετών, και αποτελούσαν μόνο το 7% του συνόλου των αγροτών.
Οι άνδρες κυριαρχούν στο αγροτικό εργατικό δυναμικό στην Ελλάδα, αποτελώντας το 68% του συνολικού πληθυσμού που εργάζεται στην πρωτογενή παραγωγή αν και η γυναικεία συμμετοχή στον τομέα είναι επίσης σημαντική, σημειώνοντας αύξηση 34% την περίοδο 2010-2020. Ο τομέας της γεωργίας, της δασοκομίας και της αλιείας της Ελλάδας απασχολεί σχεδόν μισό εκατομμύριο ανθρώπους, με 477.000 απασχολούμενους σε καλλιέργειες, ζωική παραγωγή, κυνήγι και συναφείς υπηρεσίες, να αντιπροσωπεύει το 10% της συνολικής απασχόλησης στη χώρα.
Η συντριπτική πλειονότητα (94%) των Ελλήνων αγροτών στερείται επίσημης κατάρτισης, βασιζόμενη αποκλειστικά σε πρακτική εμπειρία, αν και οι νεότεροι αγρότες είναι πιθανότερο να έχουν λάβει βασική ή πλήρη γεωργική κατάρτιση. Οι περισσότεροι εργαζόμενοι στον αγροτικό τομέα (76%) είναι αυτοαπασχολούμενοι, αντικατοπτρίζοντας μια μακρόχρονη παράδοση οικογενειακών αγροκτημάτων.
Την ίδια στιγμή η ελληνική γεωργία χαρακτηρίζεται από τις κυρίως μικρής κλίμακας εκμεταλλεύσεις της, με το 73% των ελληνικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων να είναι κάτω των 5 εκταρίων, γεγονός που συχνά οδηγεί σε ανεπαρκή μηχανοποίηση, χαμηλή παραγωγικότητα και χαμηλότερο εισόδημα για τους μικροκαλλιεργητές.
Η επίδραση του «Daniel»
Οι πλημμύρες που προκλήθηκαν από την καταιγίδα Daniel τον Σεπτέμβριο του 2023 έπληξαν συνολικά 1.150 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Το 70% της συγκεκριμένης έκτασης που επλήγη ήταν γεωργική γη στον θεσσαλικό κάμπο, με σοβαρές επιπτώσεις για τους ανθρώπους, τη γεωργία αλλά και σημαντικές οικονομικές απώλειες.
Η ελληνική Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ 2023–2027) στοχεύει στην τόνωση της αγροτικής ανταγωνιστικότητας, τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και τη στήριξη των νέων αγροτών. Οι πρωταρχικοί της στόχοι είναι α) η οικονομική βιωσιμότητα και δικαιοσύνη, β) η περιβαλλοντική βιωσιμότητα («πιο πράσινη» γεωργία), γ) η κοινωνική βιωσιμότητα και δ) η προώθηση, ανταλλαγή γνώσης με καινοτομία και ψηφιοποίηση. Συνολικά 13,5 δισ. ευρώ από τον προϋπολογισμό της Ε.Ε διατίθεται σε άμεσες πληρωμές (9,6 δισ. ευρώ), κλαδική στήριξη (223 εκατ.). ευρώ), και την αγροτική ανάπτυξη (3,6 δισ. ευρώ), συμπληρωμένη με 800 εκατ. ευρώ από εθνικούς πόρους.
Είναι γεγονός ότι το ελληνικό αγροτικό τοπίο χαρακτηρίζεται από γήρανση του αγροτικού πληθυσμού, που οδηγεί σε έλλειψη διάδοχης κατάστασης, καθιστώντας τη γεωργία λιγότερο ελκυστική για τις νεότερες γενιές. Αυτό εμποδίζει τη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη και συμβάλλει στην αγροτική ανάπτυξη ερήμωση και «αποαγροτικοποίηση».
Για την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων και την προώθηση της κοινωνικής ένταξης, της τοπικής ανάπτυξης και ισότητας των φύλων, η ελληνική Κοινή Αγροτική Πολιτική υποστηρίζει τη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη πάνω από 730 εκατ. ευρώ για νέους αγρότες, μαζί με εκπαίδευση, συμβουλευτικές υπηρεσίες και άλλα βοηθήματα προς αυτή την κατεύθυνση.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
