Κάποτε θεωρούνταν παράδοξη, εκκεντρική, αδύνατη η συμβολή των ζώων στην ψυχοθεραπεία των ανθρώπων, μα εδώ και αρκετά χρόνια, είναι δημοφιλής και επιστημονικά θεωρείται εξαιρετικά ωφέλιμη. Και ως πρακτική είναι πολύ παλιά υπόθεση. Τα ζώα χρησιμοποιήθηκαν σε ιδρύματα ψυχικής υγείας, από στα τέλη του 18ου αιώνα για να ενθαρρύνουν την κοινωνικοποίηση. Σήμερα, ξέρουμε πως ένας ασθενής χαϊδεύοντας έναν σκύλο ή να κουνελάκι, μειώνει, αποδεδειγμένα, το άγχος του.
Έρευνες τεκμηριώνουν πως τα ζώα μπορούν να παρακινήσουν ασθενείς να παραμείνουν στη θεραπεία, ενώ αρκετοί άνθρωποι τραυματισμένοι ψυχολογικά, προτιμούν να αλληλοεπιδρούν μόνο με ζώα, αποφεύγοντας εντελώς τα άλλα άτομα. Γενικά, τα τελευταία χρόνια, οι αναλύσεις δεκάδων μελετών δείχνουν ότι τα ζώα στη θεραπεία μπορεί να έχουν περιορισμένο αλλά θετικό αντίκτυπο σε μια σειρά διαταραχών, όπως η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια και ο εθισμός. Το κάποτε πειραματικό, ακόμη και αμφιλεγόμενο, επιστημονικό πεδίο της ψυχοθεραπείας με ζώα, γινεται ολοένα και πιο δημοφιλές σε όλο τον κόσμο.
Παπαγάλοι, λάμα, χελώνες, σκουλήκια, ιγκουάνα και σαύρες βασιλίσκοι επί τω έργω
Ο Ισραηλινός καθηγητής ιατρικής και κλινικός ψυχοθεραπευτής Γόνι Γιεχούντα έστρεψε την διεθνή επιστημονική κοινότητα στα αποτελέσματα της δουλειάς του, μιας και έχει ως βοηθούς τους αποκλειστικά ζώα. Προσφέρει, δηλαδή, παροχή θεραπείας σε άτομα με ψυχικές παθήσεις ζητώντας τους, εκείνη, να φροντίζουν ζώα, γιατί αυτή είναι βαθιά ριζωμένη στην αταβιστική σχέση ζώου – ανθρώπου. Ο Γιεχούντα έχει εκατοντάδες ζώα, άλογα και χελώνες, γάτες και παπαγάλους, λάμα και σκυλιά, μέχρι και μια εξωτική σαύρα του Ιησού ή βασιλίσκο, απ την Νότια Αμερική, που περπατάει πάνω στο νερό. Τα περισσότερα ζώα, προέρχονται από κακοποιητικά περιβάλλοντα, ήταν εγκαταλειμμένα και δεν μπορούν να επιστραφούν στην άγρια φύση. Ο Γιεχούντα, με διδακτορικό στην ψυχολογία, πραγματοποιεί ένα τριετές ερευνητικό πρόγραμμα για το Πανεπιστήμιο Μπεν Χουριόν του Τελ Αβίβ, που αφορά σε -τι άλλο;- τα ζώα ως βοηθούς στην ψυχοθεραπεία.
Ο ίδιος οδηγήθηκε σε αυτό, εμπειρικά, όταν το 1987, κάνοντας τη θητεία του, ως αλεξιπτωτιστής, έμεινε παράλυτος από τη δεξιά πλευρά του και αργότερα διαγνώστηκε με διαταραχή μετατραυματικού στρες. Η ψυχική του υγεία, με τον καιρό, αντί να βελτιώνεται, επιδεινώνονταν. Άρχισε να έναν τεράστιο προσωπικό αγώνα, ώστε να κατανοήσει τα συναισθήματά του, την ίδια του, την ύπαρξή. Μπόρεσε να αντιμετωπίσει τα θέματα της ψυχικής υγείας του, μόνο μέσω της αλλεληπίδρασης του με τα ζώα. Τώρα πια, ξέρει πως αντιμετωπίζονται οι φοβίες με την βοήθεια εντόμων, πεταλούδων και σκουληκιών. Στα διατροφικά προβλήματα, όπως η ανορεξία και η βουλιμία, έχει αναπτυχθεί μια ειδική μέθοδος αλληλεπίδρασης με ιγκουάνα. Ο Δρ. Γιεχούντα έχει πειστεί πως ακόμα και νερό να δίνει σε μια γάτα, ένα άτομο με ψυχολογικά τραύματα, βελτιώνεται γιατί αποκτά ένα ζωτικό στόχο. Για αυτόν, η θεραπεία με τη βοήθεια ζώων είναι ένα «νέο, ζωντανό και εντυπωσιακό» πεδίο ψυχοθεραπείας, ακόμη και αν είναι πολύ αρχαίο και ενστικτώδες. Και αλήθεια λέει…
Η θεραπευτική ιππασία και τα άλογα στην ψυχοθεραπεία είναι παλιά ιστορία
Εδώ και δεκαετίες, είχαμε και στην Ελλάδα μυηθεί στην Θεραπευτική Ιππασία, όπου τα άλογα γίνονται θεραπευτές σε άτομα που αντιμετωπίζουν ανάμεσα σ’ άλλα, εγκεφαλική παράλυση, σκλήρυνση κατά πλάκας, παθήσεις Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, αυτισμό, νοητική υστέρηση. Ένα άρθρο στο Διεθνές Περιοδικό Κλινικής και Υγείας Ψυχολογίας (Rothe, Vega, Torres, Soler, & Pazos), ήδη, απ το 2005, τόνιζε πως Θεραπεία Υποβοηθούμενη από τα ζώα, ήθελε τα άλογα στην ψυχοθεραπεία να βοηθούν τους ασθενείς στη διερεύνηση των συναισθήματά των. Έχοντας τεράστιο συναισθηματικό πλούτο και κατανοώντας τις συναισθηματικές ενέργειες του, τα άλογα αισθάνονται αυτό που νιώθουμε, μερικές φορές καλύτερα από ότι εμείς οι ίδιοι. Με λίγα λόγια, με ένα ψεύτικο χαμόγελο, ίσως μπορέσουμε να αποκρύψουμε τα πραγματικά μας συναισθήματα από κάποιον άλλον, ίσως και από τον ίδιο μας τον εαυτό μας, αλλά είναι αδύνατον να ξεγελάσουμε ένα άλογο. Τα ιπποειδή γενικά, μπορούν να αισθανθούν συναισθήματα που κρύβονται κάτω από την επιφάνεια της συνειδητοποίησης μας και να τα αντικατοπτρίζουν πίσω σε εμάς, δείχνοντάς μας αυτό που αποφεύγαμε. Είναι ειλικρινείς και παρόντες θεραπευτές, απαντώντας ανοιχτά χωρίς πρόφαση σε κάθε «αίτημα». Από το 1970 έχουν βοηθήσει θεραπευτικά σε άτομα με ADHD, αυτισμό, διατροφικές διαταραχές, εξαρτήσεις, κατάθλιψη και άγχος. Οι πολλοί τρόποι αλληλεπίδρασης με ένα άλογο, από την σίτιση, τη φροντίδα και τον καθαρισμό του, έως την βόλτα σε μικρές ή μεγάλες αποστάσεις, βοηθά να αναπτυχθεί σταδιακά η αυτογνωσία και η αυτοεκτίμηση των θεραπευμένων. Η επικοινωνία με ένα άλογο, μαθαίνει την υπομονή, την προσοχή, τη συμπόνια και την ευθύνη, οδηγώντας σε μεγαλύτερη κατανόηση του εαυτού τους και των άλλων. Οι επιστήμονες θεωρούν πως ένας θεραπευτικός δεσμός με ένα άλογο μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη «αμοιβαίας εμπιστοσύνης, σεβασμού, στοργής, ενσυναίσθησης, άνευ όρων αποδοχής, εμπιστοσύνης, προσωπικής επιτυχίας, υπευθυνότητας, βεβαιότητας, επικοινωνιακών δεξιοτήτων και αυτοέλεγχου». Όταν ασθενείς εκδηλώνουν επιθετικότητα ή απογοήτευση, ένα ειδικά εκπαιδευμένο άλογο θεραπείας μπορεί να διαβάσει τη γλώσσα του σώματός τους και να ανταποκριθεί, συχνά υποχωρώντας ή και φεύγοντας μακριά από το άτομο. Προσωπικά έχω δει νεαρό άτομο, που αγωνιζόταν να αντιμετωπίσει έναν άγριο καρκίνο και είχε πολύ θυμό, να τον δαγκώνει ελαφρά και να τον σπρώχνει με τη μουσούδα του, άλογο θεραπευτής. Ένα άλλο άλογο στην ίδια θεραπευτική κοινότητα, πάλι σε φίλη με κατάθλιψη, στάθηκε απέναντι της και άρχισε να… δακρύζει! Και τα δυο άτομα, βοηθήθηκαν να αναγνωρίσουν το τι τους συμβαίνει και να νοιώσουν τεράστια συγκίνηση και αγάπη -ίσως- για τα άλογα, που τους νοιάστηκαν και τους κατάλαβαν, πιο πολύ από τους ανθρώπους τους…
Οι αυστηρές γραμμές καθηκοντολογίας
Η Κάριν Χέιντιγκερ, είναι ψυχοθεραπεύτρια και ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας, στην Ελβετία, αλλά διευθύνει και ένα κέντρο που φιλοξενεί άλογα, κουνέλια και κοτόπουλα, δουλεύοντας με παιδιά και ενήλικες με ψυχολογικά προβλήματα. Αφού παραδεχτεί πως «πολλές από τις μελέτες για τα ζώα στην ψυχοθεραπεία, δεν είναι πολύ υψηλής ποιότητας, αλλά δίνουν μια καλή οπτική», καταλήγει πως τα ζώα μπορούν να ξεπεράσουν εμπόδια με ασθενείς που αδυνατούν να καταλάβουν τι αισθάνονται ή ακόμη και γιατί πράττουν με συγκεκριμένους τρόπους. Υπάρχουν περιστατικά όπου οι ασθενείς δεν μιλούν. Σε αυτές τις περιπτώσεις, λέει, «είναι τέλειο να δουλεύεις με ζώα, γιατί είναι επίσης μη λεκτικά». Η Διεθνής Ένωση Οργανισμών Αλληλεπίδρασης Ανθρώπου-Ζώου (IAHAIO), έχει προσπαθήσει να προωθήσει περισσότερη και υψηλότερης ποιότητας έρευνα, αλλά «όλα τα αποτελέσματα είναι πολύ δύσκολο να αποδειχθούν στατιστικά, επειδή είναι σε συναισθηματικό επίπεδο», λέει η πρόεδρος, Δρ. Μαρί Εντερς Σλέγκερς. «Όμως», συμπληρώνει η ίδια, «στο συναισθηματικό επίπεδο, οι ασθενείς είναι χαλαροί, διασκεδάζουν, είναι ήρεμοι και έχουν χαρά. Και αυτό είναι καταπληκτικό».
Η θεραπεία, πάλι, με αιχμάλωτα δελφίνια, έχει καταδικαστεί ως απάνθρωπη ψευδοεπιστήμη
Πρακτικά, στην Ελλάδα και πριν από δυο δεκαετίες, έχουμε γίνει μάρτυρες σε γηριατρικό κέντρο φροντίδας, όπου ένα λυκόσκυλο, όχι μόνο λατρεύονταν από τις υπερήλικες φιλοξενουμένους, αλλά ήταν αυτό που τις νύχτες τους βοήθαγε να σκεπαστούν, έλεγχε αν αναπνέουν, ειδοποιούσε τις νοσηλεύτριες αν υπήρχε ανάγκη! Κατά τα άλλα η Ένωση Αλληλεπίδρασης Ανθρώπου-Ζώου ορίζει τις επαγγελματικές και δεοντολογικές κατευθυντήριες γραμμές στη συγκεκριμένη θεραπεία, απαγορεύοντας τη θεραπεία με εξωτικά είδη, όπως οι πίθηκοι και τα ερπετά, όχι μόνο λόγω επικινδυνότητας, αλλά και λόγω μη ελέγχου των μεταδιδόμενων ασθενειών. Η θεραπεία, πάλι, με αιχμάλωτα δελφίνια, έχει καταδικαστεί ως απάνθρωπη ψευδοεπιστήμη, με ελάχιστη ποιοτική έρευνα να την υποστηρίζει.
Αντί επιλόγου
Ο ποιητής Νίκος Καββαδίας, έγραψε κάποτε ένα γράμμα στο πεθαμένο άλογο του, που του έσωσε την ζωή, κατά την διάρκεια μαχών στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Ξεκινά λέγοντας πως «το να γράψει κανείς σ’ έναν άνθρωπο, είναι ίσως εύκολο στους πολλούς. Το να γράψει σ’ ένα ζώο, είναι αφάνταστα δύσκολο. Για τούτο φοβάμαι. Δε θα τα καταφέρω». Φυσικά και το καταφέρνει φέρνοντας δάκρυα στα μάτια μας. Η επιστολή του καταλήγει: «… Άλογα και μουλάρια πεσμένα μάς κόψανε το δρόμο. Εμείς προχωρούσαμε. Άξαφνα έπεσες. Πέσαμε θέλω να πω. Με τα δυο σου πόδια σπασμένα, με το κεφάλι χωμένο στις λάσπες. Θυμάσαι πόσο προσπάθησα. Δεν το κατόρθωσα. Πρέπει να νιώσεις καλά πως δε φταίω. Ποτέ δεν προσπάθησα τόσο. Έμεινα δίπλα σου ολόκληρη νύχτα. Πιο πέρα από μας ένας Ιταλός σκοτωμένος. Πάνω μας η Μεγάλη Άρκτος, το Βόρειο Στέμμα, ο Αστερισμός του Ωρίωνα ψιχάλιζαν φως.
Δεν είδα ποτέ πώς πεθαίνουν οι άνθρωποι. Γύρισα πάντα τα μάτια μου από το θάνατο. Μα φαντάζομαι…Παύω. Φοβάμαι μήπως πω λόγο μεγάλο. Φυλάω ακόμη το ξυστρί και τη βούρτσα σου. Κι όταν κάποτε κι αυτά θα τα παραδώσω, θα σε φυλάξω στη μνήμη μου. Οι κάλοι των χεριών μου από τα λουριά σου μου είναι τόσο αγαπητοί, όσο εκείνοι που κάποτε απόχτησα στις θαλασσινές μου πορείες. Θα σου ξαναγράψω! – Κούδεσι, Μάρτης 1941».
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
