Τί σας έρχεται στο μυαλό όταν ακούτε τον όρο “ψυχική σκληρότητα”; Ψυχραιμία, αυτοπεποίθηση, συγκέντρωση, αυτοσυγκράτηση; Ίσως και όλα αυτά, όλες αυτές τις λέξεις που περιγράφουν μια κατάσταση, αλλά όχι το πώς μπορεί να φτάσει κανείς εκεί. Αν χρειαστεί να περιγράψετε τη σωματική αντοχή πιθανότατα μπορείτε να περιγράψετε την κατάσταση -δύναμη, ανθεκτικότητα- καθώς και τον τρόπο να φτάσετε εκεί -προπόνηση, άσκηση, διατροφή, πειθαρχία. Ξέρετε τί πρέπει να κάνετε. Τί γίνεται όμως με την ψυχική σκληρότητα;
Κανείς δεν γλιτώνει από το άγχος
Όλοι οι άνθρωποι βιώνουν άγχος. Τεχνικά αυτό που βιώνουν είναι κάποιους στρεσογόνους παράγοντες, οι οποίοι φέρνουν την αντίδραση του στρες. Η διαχείριση του άγχους εξαρτάται από το πόσο καλά αντιδρούν οι άνθρωποι σε αυτό, πόσο διατηρούν την ικανότητά τους να σκέφτονται καθαρά, να λαμβάνουν αποφάσεις και να ενεργούν.
Κανείς όμως δεν γεννιέται με αυτές τις ιδιότητες ανεπτυγμένες. Οι καλύτεροι αθλητές, καλλιτέχνες, επιχειρηματίες, στρατιώτες ξεκινούν με την ίδια έμφυτη αντίδραση στο άγχος -αυτή που έχουμε όλοι- αλλά καθώς μεγαλώνουν εξασκούνται για να τη βελτιώσουν. Με την υποστήριξη γονέων, προπονητών, συμβούλων και συναδέλφων έχουν πολλές πιθανότητες να ανταποκριθούν καλύτερα στην πίεση και να γίνουν καλύτεροι στη διαχείρισή της.
Οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε βέβαια τη δυνατότητα να προπονούμαστε καθημερινά, να εξασκούμαστε στη διαύγεια και την πειθαρχία, μπορούμε ωστόσο όλοι να μάθουμε πώς να διαχειριζόμαστε καλύτερα το άγχος.
Τί συμβαίνει στο σώμα και τον εγκέφαλό μας
Ο ανθρώπινος οργανισμός έχει ούτως ή άλλως ανεπτυγμένο το σύστημα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων, υπεύθυνο για την αντίδραση στο στρες. Αυτό πρώτο εντοπίζει τον κίνδυνο και απελευθερώνει ορμόνες για να ενεργοποιήσει την απάντησή μας. Όταν το ανθρώπινο σώμα βιώνει άγχος, ο υποθάλαμος αρχίζει να λειτουργεί και το συμπαθητικό νευρικό σύστημα είναι σε πλήρη ετοιμότητα. Όλα αυτά συμβαίνουν γρήγορα, πιο γρήγορα από ό,τι ο εγκέφαλος μπορεί να επεξεργαστεί αυτό που βλέπει και ακούει. Το σώμα δρα χωρίς να σκέφτεται.
Αυτή είναι η φυσιολογία της αντίδρασης στο στρες. Στην πραγματικότητα όμως συμβαίνουν ένα σωρό σωματικές και γνωστικές αλλαγές. Ο καρδιακός παλμός αυξάνεται για να βελτιωθεί η παροχή οξυγόνου στους μύες και τα όργανα. Τα αγγεία συστέλλονται και η αρτηριακή πίεση ανεβαίνει. Οι κόρες των ματιών διαστέλλονται και οι πνεύμονες ανοίγουν. Οι αισθήσεις γίνονται πιο έντονες, οι μύες τεντώνονται, η αναπνοή γίνεται πιο γρήγορη και η πέψη επιβραδύνεται.
Δράση ή σκέψη;
Το πιο κρίσιμο από όλα όμως είναι ότι οι εκτελεστικές λειτουργίες στον μετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου μειώνονται. Η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, κρίσης και λήψης αποφάσεων εξασθενούν. Είναι πιο δύσκολο να συγκεντρωθείς και να θυμάσαι πράγματα, οι σκέψεις χάνονται και τα πράγματα γίνονται πιο μπερδεμένα. Η σκέψη απαιτεί χρόνο, το πιο πολύτιμο αγαθό όταν κινδυνεύουμε. Η αντίδραση στο στρες όμως απαιτεί δράση, όχι σκέψη.
Όλα αυτά είχαν τεράστια σημασία όταν το fight or flight ήταν οι μόνες επιλογές που είχαν οι πρόγονοί μας όταν αντιμετώπιζαν έναν κίνδυνο και η διαφορά ενός δευτερολέπτου μπορεί να τους έσωζε τη ζωή. Σήμερα όμως, είναι συνήθως ένα εμπόδιο. Στις καταστάσεις που προκαλούν στρες, χρειάζεται να σκεφτόμαστε και να αναλύουμε όσο δρούμε, κάτι που είναι δύσκολο να γίνει χωρίς μετωπιαίο λοβό.
Επιπλέον, υπάρχουν πολύ περισσότεροι στρεσογόνοι παράγοντες από ό,τι παλιά και η ζωή των προγόνων μας ίσως να φαινόταν βαρετή σήμερα. Το στρες ωστόσο λειτουργεί σαν ντόμινο. Όταν μια αγχωτική κατάσταση ενεργοποιεί τον υποθάλαμο σε δράση, αυτό είναι σαν να ρίχνεις το πρώτο ντόμινο. Όλα τα άλλα, από την απελευθέρωση της κορτιζόλης και της αδρεναλίνης μέχρι τις παρενέργειες που συνοδεύουν το σώμα, είναι βέβαιο ότι θα “πέσουν” λίγο μετά το πρώτο. 
Εκτός και αν κάτι σταματήσει την αλυσιδωτή αντίδραση.
Photo: Unsplash
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
