Από την εφεύρεσή του στις Η.Π.Α. μέχρι τη θρυλική παρασκευή του στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, ο φραπέ αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής ταυτότητας. Εκείνης που θέλει το καλοκαίρι να έχει το δικό του καφέ, τους τουρίστες να τον αναζητούν με το όνομά του ακόμη και σήμερα και τις καταναλώσεις του κατ’ οίκον να κινούνται σε σταθερά επίπεδα λόγω της ευκολίας παρασκευής του.
Ο στιγμιαίος καφές εφευρέθηκε το 1901 από τον Ιάπωνα επιστήμονα Satori Kato, που δούλευε στο Σικάγο των Η.Π.Α. Την 1η Απριλίου 1938, ο στιγμιαίος καφές παρουσιάστηκε στο εμπόριο από την ελβετική εταιρεία Nestlé με το εμπορικό όνομα “Nescafé”, παράγωγο των λέξεων “Nestlé” και “Café”.
Οι πρώτες εμφανίσεις
Ήταν το 1932, όταν ο φωτογραφικός φακός απαθανάτισε μικρά παιδιά-χαμίνια και πολίτες της Θεσσαλονίκης, μπροστά από το καινούριο νεοπαγές τότε κατάστημα του Λουμίδη στην πόλη. Το στιγμιότυπο είναι ιστορικής σημασίας, αφού σ’ αυτό αποτυπώνεται ίσως για πρώτη φορά η παρουσία του περίφημου “καφέ φραππέ εκ Βραζιλίας” στη συμπρωτεύουσα. Την ίδια στιγμή αποκαλύπτεται, ότι ο στιγμιαίος καφές και η συγκεκριμένη μέθοδος παρασκευής, ήταν είναι ήδη διαδεδομένα στα λαϊκά κυρίως στρώματα που κατά βάση κατανάλωναν καφέ ελληνικό, στο μπρίκι.
Με τον τρόπο αυτό, η επιχείρηση που δημιούργησαν τα αδέλφια από την Κάρυστο, Αντώνης, Νίκος και Ιάσων Λουμίδης, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, συστήνει έναν άγνωστο μέχρι τότε καφέ στο ελληνικό κοινό. Ο καφές αυτός κάνει την εμφάνισή του και σε άλλα σημεία, όπως στο “Πέτρογραδ”, του Ρώσου μουσικοσυνθέτη Νίκυ Γιάκοβλεφ στην οδό Σταδίου, ενώ οι χιουμοριστικές αναφορές στο “χτυπητό” ρόφημα καφέ σε ελληνικές ταινίες της δεκαετίας του ’50, δείχνουν ότι είχε μόλις αρχίσει να κερδίζει έδαφος.
Ο θρύλος της ΔΕΘ
Στην ίδια αυτή δεκαετία, η ευρεία εμπορική κυκλοφορία του προϊόντος εκδημοκρατίζει την κατανάλωσή του και βρίσκει αναπόφευκτα το δρόμο του και για την ελληνική αγορά. Κομβική είναι η στιγμή, κατά την διάρκεια της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης το 1957, όταν ο αντιπρόσωπος της Nestlé στην Ελλάδα, Γιάννης Δρίτσας, παρουσίασε ένα νέο προϊόν για παιδιά, ένα σοκολατούχο ρόφημα που παρασκευαζόταν στιγμιαία, αναμιγνύοντάς το με γάλα και χτυπώντας το με σέικερ.
Ο Δημήτριος Βακόνδιος, υπάλληλος του Δρίτσα, συνήθιζε να πίνει τον Nescafé στην κλασική ζεστή εκδοχή του. Σε ένα διάλειμμα που έκανε κατά την διάρκεια της έκθεσης, θέλησε να πιει καφέ αλλά επειδή δεν έβρισκε ζεστό νερό, σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει το σέικερ για να φτιάξει τον καφέ του με κρύο. Έβαλε καφέ, ζάχαρη και νερό, τα κούνησε και δημιούργησε τον πρώτο εμπορικό καφέ φραπέ της ιστορίας.
Η εξάπλωση
Η ανερχόμενη μικροαστική και μεσοαστική τάξη τις επόμενες δεκαετίες, βρίσκει στο πρόσωπο του στιγμιαίου καφέ μια ευκαιρία για εκσυγχρονισμό και εξευρωπαϊσμό. Η διάδοση του στιγμιαίου καφέ, κατά τις δεκαετίες του ’50 και του ΄60, αντανακλά τη διάθεση εξωστρέφειας και την αυξανόμενη αγοραστική δύναμη μιας κοινωνίας που παλεύει να βρει τα πατήματά της μεταπολεμικά.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του θρυλικού φραπέ που παρασκεύασε ο Χρήστος Λέντζος στην ομώνυμη καφετέριά του στο Παγκράτι το 1965. Η λεπτομέρεια που έκανε τη διαφορά στη συνταγή του Λέντζου ήταν ότι αφού χτυπούσε το ρόφημα, πρόσθετε μια ακόμα κουταλιά καφέ πάνω από τον αφρό, κάνοντάς τον έτσι ακόμα πιο δυνατό.
Εύκολος στην παρασκευή του, χορταστικός, δυνατός και παγωμένος, ο φραπέ ταίριαζε ιδανικά στο ζεστό κλίμα της Ελλάδας. Ο νέος, καφές καθιερώθηκε γρήγορα στα νεανικά κοινά, με τα 70s και τα 80s να αναδεικνύονται στις χρυσές δεκαετίες του, καθώς σερβιριζόταν παντού.
Συνώνυμος του ελληνικού καλοκαιριού
Έγινε αναπόφευκτα ο κατεξοχήν καφές του ελληνικού καλοκαιριού, ενώ άρχισε να προωθείται και τουριστικά, με αρκετούς επισκέπτες από το εξωτερικό να δοκιμάζουν το πρωτόγνωρο για αυτούς ρόφημα. Μέχρι πρότινος, ακόμη και ένας στους τρεις ξένους τουρίστες που επισκέπτεται την Ελλάδα, θεωρεί ότι πρόκειται για τον αυθεντικό παραδοσιακό ελληνικό καφέ και τον αντιμετωπίζειουν ως εξωτική απόλαυση, καθώς είναι συνηθισμένος στον ζεστό καφέ φίλτρου. Η ανταπόκριση επισκεπτών από Ισραήλ, Η.Π.Α., Γερμανία και Κύπρο, ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη όπως και σε αμιγώς τουριστικούς νησιωτικούς προορισμούς, σε συνδυασμό με τους Έλληνες λάτρεις του φραπέ, οδηγούν σε μερίδια ακόμη και 60% επί του συνόλου των παραγγελιών.
Η σημερινή εικόνα
Ωστόσο η έλευση του espresso στις αρχές του 2000 και η επικράτηση του freddo από το 2010 και μετά, έφερε αλλαγές στην προτίμηση κατανάλωσής του. Χαρακτηριστικό είναι ότι μόλις το 14% των καταναλωτών επιλέγει στιγμιαίο καφέ –μετά τον espresso και τον ελληνικό- σε επιχείρηση καφεστίασης, την ίδια στιγμή που αποτελεί το δεύτερο ευπώλητο προϊόν στα ράφια οργανωμένης λιανικής με 26%, μετά τον ελληνικό, όπως αποδεικνύουν τα στοιχεία της ΚΑΠΑ Research, από την πρόσφατη έρευνά της για λογαριασμό της Ελληνικής Ένωσης Καφέ.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
