Πώς η οικονομική κρίση και η ενιαία τιμή βιβλίου οδήγησαν στην κατάρρευση ιστορικών βιβλιοπωλείων
Ο κλάδος του βιβλίου μετρά από το 2009 έως σήμερα περισσότερα από 500 λουκέτα μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων, όπως η αλυσίδα Ελευθερουδάκης, η Εστία και ο Παπασωτηρίου που έχουν αφήσει το ανεξίτηλο σημάδι τους σε κάθε βιβλιόφιλο και αναγνώστη της χώρας.
Μόνο στον Ελευθερουδάκη θα το βρεις
Ο Κωνσταντίνος Ελευθερουδάκης ήταν εργαζόμενος και από το 1898 συνεταίρος στο διεθνές βιβλιοπωλείο Beck & Barth επί της οδού Μητροπόλεως. Επειτα από 20 χρόνια εκείνο το βιβλιοπωλείο πέρασε στα δικά του χέρια. Το 1918 άνοιξε το πρώτο δικό του κατάστημα, με την επωνυμία “Ελευθερουδάκης”, στην πλατεία Συντάγματος, γωνία Σταδίου και Καραγεώργη Σερβίας, που εξελίχθηκε σε έναν πραγματικό ναό του βιβλίου.
Παράλληλα, ο Κωνσταντίνος Ελευθερουδάκης συνέθεσε την πρωτοποριακή για την εποχή της και όχι μόνο 24τομη ελληνική εγκυκλοπαίδεια, ενώ ο γιος του, Γιώργος Ελευθερουδάκης, ανέπτυξε τη μηχανογράφηση της εταιρείας και ιδιαίτερα το επιστημονικό και ξενόγλωσσο τμήμα της.
Το 1962 το βιβλιοπωλείο μεταφέρθηκε στην οδό Νίκης, όπου παρέμεινε για περισσότερα από 30 χρόνια. Με τον πρόωρο θάνατο του Γιώργου Ελευθερουδάκη το 1968, η γυναίκα του, Βιργινία, ανέλαβε τα ηνία, ιδρύοντας το πρώτο υποκατάστημα στον Πύργο Αθηνών και βάζοντας με αυτόν τον τρόπο τα θεμέλια για τη μελλοντική ανάπτυξη της εταιρείας που μετεξελίχθηκε σε αλυσίδα τουλάχιστον 20 καταστημάτων σε διάφορες περιοχές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.
Το 1995 υπήρξε ορόσημο για τον Ελευθερουδάκη με τη δημιουργία του πρώτου οκταώροφου βιβλιοπωλείου στην Ελλάδα, επί της οδού Πανεπιστημίου, συνολικής επιφάνειας 2.300 τ.μ., που είχε τα πάντα. Και κάπως έτσι προέκυψε και το moto “μόνο στον Ελευθερουδάκη θα το βρεις”.
Οταν η χώρα μπήκε στην οικονομική κρίση η επιχείρηση, έχοντας περάσει στα χέρια της τρίτης γενιάς της οικογένειας, τη Σοφίκα και τη Μαρίνα Ελευθερουδάκη, βρέθηκε αντιμέτωπη με μια πρωτόγνωρη κατάσταση, μέσα σε συνθήκες οικονομικής ασφυξίας. Με τις ζημίες να σωρεύονται και τα δανειακά ανοίγματα να αυξάνονται, έγιναν διάφορες κινήσεις εξορθολογισμού, ενώ υπήρξαν συζητήσεις με τις τράπεζες πάνω σε ένα σχέδιο εξυγίανσης. Από τζίρο 24 εκατ. ευρώ το 2008 έφτασε το 2015 σε τζίρο 500.000 ευρώ, με το προσωπικό να μειώνεται επίσης δραματικά από 130 άτομα σε λιγότερα από 10. Το flagship store της Πανεπιστημίου διατηρήθηκε ωστόσο μέχρι το 2011.
Δύο χρόνια μετά μετακόμισε σε νέο χώρο -τον τελευταίο- και πάλι στην Πανεπιστημίου. Το 2014, επιχειρήθηκε η ένταξη στο άρθρο 106 του Πτωχευτικού Κώδικα (το οποίο αντικατέστησε το άρθρο 99), ενώ το 2018 έγινε προσπάθεια να βρεθεί λύση στο θέμα των χρεών μέσω του εργαλείου του εξωδικαστικού συμβιβασμού. Όταν όλα τα φυσικά καταστήματα πέρασαν στην ιστορία, η δραστηριότητα της οικογένειας συνεχίστηκε στο internet όπου διατηρεί μέχρι και σήμερα το e-shop books.gr.
Τα βιβλιοπωλεία Παπασωτηρίου
Το 1981 δημιουργήθηκε το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο Παπασωτηρίου, αφιερωμένο σε εκδόσεις τεχνολογίας και επιστήμης στην οδό Στουρνάρη, κοντά στο πρώτο κατάστημα Πλαίσιο. Το 1998 η εταιρεία εγκαινίασε το πρώτο ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο στη χώρα. Το 2001 συμμετείχε στην ίδρυση της εταιρείας Presspoint S.A., η οποία εγκαινίασε έξι καταστήματα λιανικής πώλησης.
Σταδιακά τα βιβλιοπωλεία Παπασωτηρίου επέκτειναν τη θεματολογία που προσέφεραν και σε άλλες κατηγορίες γενικότερου ενδιαφέροντος. Η αλυσίδα πλέον έφθασε να διαθέτει στην ακμή της 12 ιδιόκτητα καταστήματα και 8 franchise σε περιοχές όπως η Αθήνα (στη Στουρνάρη 35, στην Πανεπιστημίου 37, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στην Κηφισιά, στη Γλυφάδα και δύο στο Μαρούσι σε «The Mall» και «Golden Hall»), τα Σπάτα (εκπτωτικό χωριό «McArthurGlen»), η Πάτρα, η Θεσσαλονίκη, η Καρδίτσα, ο Βόλος, το Ηράκλειο, τα Ιωάννινα, η Καλαμάτα, η Καρδίτσα, το Αγρίνιο, η Σαντορίνη κ.ά. Το 2013 μάλιστα το βιβλιοπωλείο της στην Πανεπιστημίου τοποθετήθηκε από τις κορυφαίες εκδόσεις Braun στη λίστα με τα 49 πιο καλαίσθητα βιβλιοπωλεία του πλανήτη.
Το 2014, ο ετήσιος κύκλος εργασιών της εταιρείας Παπασωτηρίου άγγιξε τα 9,77 εκατ. ευρώ με κέρδη προ φόρων ύψους 156.159 ευρώ. Η εξέλιξη κατάργησης της ενιαίας τιμής βιβλίου ωστόσο φαίνεται να έφερε καίριο πλήγμα στη δραστηριότητά της, με αποτέλεσμα στα τέλη του 2015 να αναζητά συμφωνία με τους πιστωτές της. Η κίνηση αυτή δεν απέδωσε και η εταιρεία παρά τις προσπάθειες επιβίωσης, οδηγήθηκε ολοκληρωτικά πλέον το 2016 στο κλείσιμο των φυσικών καταστημάτων της.
Το ιστορικό βιλιοπωλείο της Εστίας
Ιδρύθηκε το 1885 από τον Γεώργιο Κασδόνη, ο οποίος καταγόταν από την Τήνο. Εργαζόμενος ως δάσκαλος και δημοσιογράφος στο Βουκουρέστι, οραματιζόταν τη δημιουργία ενός μεγάλου βιβλιοπωλείου που θα εξέδιδε αξιόλογα, καλαίσθητα και σε προσιτές τιμές βιβλία, τα οποία θα διαμόρφωναν και θα καλλιεργούσαν τις νεότερες γενιές του νεαρού ακόμη τότε ελληνικού κράτους. Εξέδωσε έργα σημαντικότατων προσωπικοτήτων της ελληνικής διανόησης, όπως ο Κωστής Παλαμάς, ο Ανδρέας Κάλβος, ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, ο Δημήτριος Βικέλας, ο Γεώργιος Βιζυηνός, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Ανδρέας Καρκαβίτσας και πολλοί άλλοι. Το πρώτο βιβλίο που εκδόθηκε ήταν η “Παιδική Ανθολογία” υπό Αριστοτέλους Κουρτίδου, ενώ μέχρι σήμερα έχει εκδώσει πάνω από 11.000 τίτλους.
Τον Κασδόνη διαδέχθηκε το 1890 ο ανιψιός του Ιωάννης Δημητρίου Κολλάρος, ο οποίος εξέδωσε το “Πανελλήνιον Βιβλιογραφικόν Δελτίον”, γεγονός μεγάλης σημασίας για την ουσιαστικά ανύπαρκτη τότε ελληνική βιβλιογραφία. Επίσης, εκδόθηκε πολύ μεγάλος αριθμός μεταφράσεων αρχαίων Ελλήνων και ξένων συγγραφέων και μελετητών, καθώς και ποιοτικών εκπαιδευτικών βιβλίων, όπως “Τα Ψηλά Βουνά” του Ζαχαρία Παπαντωνίου, συνδέοντας το βιβλιοπωλείο με τις μεγάλες γλωσσικές διαμάχες της εποχής.
Το 1956 ο Κολλάρος πέθανε, αφήνοντας τη διεύθυνση της εταιρίας στο γαμπρό και εταίρο του από το 1925 Κωνσταντίνο Σαραντόπουλο. Τη δεκαετία του 1950 θα δημιουργήσει τη “Σειρά Νεοελληνικής Λογοτεχνίας” με τους μικρούς σκληρόδετους τόμους. Αποτελούμενη από περισσότερους από 320 τίτλους, η σειρά αυτή περιλαμβάνει τους σημαντικότερους πεζογράφους της δεκαετίας του ’30, για την οποία μάλιστα βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Παράλληλη δημιουργήθηκε η “Νέα Εστία”, το πρώτο λογοτεχνικό περιοδικό της χώρας
Την 1 Δεκεμβρίου του 1998 ο εκδοτικός οίκος και το περιοδικό μεταφέρθηκαν σε ανακαινισμένα γραφεία, σε ιδιόκτητο χώρο στην οδό Ευριπίδου 84 στην Πλατεία Κουμουνδούρου. Την 1 Σεπτεμβρίου του 2012, οι περισσότεροι υπάλληλοι του βιβλιοπωλείου, ξεκίνησαν επίσχεση εργασίας, καθώς η διοίκηση της επιχείρησης είχε να τους πληρώσει για πάνω από ένα χρόνο. Στις 30 Μαρτίου του 2013, η διοίκηση αποφάσισε την αναστολή της λειτουργίας του βιβλιοπωλείου μετά από 128 χρόνια λειτουργίας. Τον Δεκέμβριο του 2013, το βιβλιοπωλείο ξανάνοιξε στην οδό Διδότου, όχι ως γενικό βιβλιοπωλείο, αλλά ως σημείο πώλησης που θα διακινεί αποκλειστικά τις εκδόσεις της Εστίας. Σήμερα βρίσκεται στην οδό Βουλής 14, ενώ λειτουργεί και το ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο hestia.gr
Η ενιαία τιμή βιβλίου
Στην κατάρρευση των εμβηματικών βιβλιοπωλείων συνετέλεσε η οικονομική κρίση που δημιούργησε ένα ασφυκτικό περιβάλλον αλλά και η κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου. Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Βιλίου (ΕΚΕΒΙ) η ενιαία τιμή βιβλίου αποτελεί ένα σύστημα διατίμησης και προώθησης του βιβλίου στην αγορά, το οποίο συνίσταται στον καθορισμό από τον εκδότη μίας ορισμένης λιανικής τιμής πωλήσεως των βιβλίων που εκδίδει, η οποία ισχύ έναντι πάντων και επί της οποίας οι λιανοπωλητές έχουν δικαίωμα να εφαρμόζουν περιορισμένο όριο έκπτωσης. Το σύστημα αυτό εισήχθη για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1997, με τον νόμο 2557/1997, κατά το πρότυπο της προϋπάρχουσας γαλλικής νομοθεσίας (νόμος Lang).
Όσο ίσχυε η ενιαία τιμή στον χώρο του βιβλίου, τα πράγματα λειτουργούσαν ως εξής: όλα τα βιβλία, σε όλες τις κατηγορίες, τα δύο πρώτα χρόνια από την έκδοσή τους δεν μπορούσαν να έχουν μεγαλύτερη έκπτωση από 10% σε όλα τα βιβλιοπωλεία της χώρας. Μετά τα δύο χρόνια, οι βιβλιοπώλες και οι εκδότες ήταν ελεύθεροι να κάνουν όποια έκπτωση ήθελαν.
Στο πλαίσιο ωστόσο υιοθέτησης της εργαλειοθήκης ΟΟΣΑ, η ενιαία τιμή καταργήθηκε το 2014, ενώ επανήλθε τέσσερα χρόνια αργότερα ως δικαίωμα έκπτωσης έως 10% στις νέες κυκλοφορίες, δηλαδή στα βιβλία που έχουν εκδοθεί τους τελευταίους 18 μήνες.
Παρά τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία και την πρόσβαση με πολλαπλούς και παράλληλους τρόπους στα βιβλία, σήμερα η αγορά μετρά μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία, αλλά και ορισμένα που έχουν αποδειχτεί σταθερά διαχρονικές αξίες, όπως το βιβλιοπωλείο Ianos επί της Σταδίου, ο Ευρυπίδης στην Κηφισιά, η Πολιτεία και η Πρωτοπορία.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
