Η συμβατική οικονομική λογική βασίζεται σε μια βασική υπόθεση: Οι μεγαλύτερες οικονομίες είναι καλύτερες και η εύρεση τρόπων διατήρησης ή τόνωσης της ανάπτυξης είναι πρωταρχικής σημασίας για τη βελτίωση της κοινωνίας. Αλλά τι γίνεται αν η ανάπτυξη στην καλύτερη περίπτωση κάνει ελάχιστα για να διορθώσει τα προβλήματα του κόσμου και, στη χειρότερη, ευνοεί την καταστροφή του πλανήτη και θέτει σε κίνδυνο το μέλλον του;
Αυτό είναι το ριζοσπαστικό μήνυμα από το κίνημα του degrowth, το οποίο έχει περάσει δεκαετίες στο πολιτικό περιθώριο με την προειδοποίησή του ότι η απεριόριστη ανάπτυξη πρέπει να σταματήσει. Τώρα, αφού η πανδημία έδωσε στους ανθρώπους σε ορισμένα μέρη του κόσμου την ευκαιρία να ξανασκεφτούν τι τους κάνει ευτυχισμένους, και καθώς η κλίμακα της αλλαγής που είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης γίνεται πιο ξεκάθαρη, οι ιδέες του κερδίζουν μεγαλύτερη αναγνώριση – ακόμα και μπροστά στο ενδεχόμενο παγκόσμιας κρίσης.
Για τους οικονομολόγους και τους πολιτικούς όλων των στρωμάτων, η ανάπτυξη έχει λειτουργήσει εδώ και καιρό ως ένα όχημα για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη δημιουργία φόρων για τις δημόσιες υπηρεσίες, την αύξηση της ευημερίας στις πλούσιες χώρες και τη μείωση της φτώχειας και της πείνας στις φτωχότερες.
Αλλά οι υποστηρικτές του κινήματος του degrowth υποστηρίζουν ότι μια ατελείωτη επιθυμία για περισσότερα κέρδη είναι μυωπική, άστοχη και τελικά επιβλαβής. Για αυτούς το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν αποτελεί μια κακή μέτρηση για την κοινωνική ευημερία. Επιπλέον, βλέπουν την επέκταση μιας παγκόσμιας οικονομίας που έχει ήδη διπλασιαστεί σε μέγεθος από το 2005 -και, με ανάπτυξη 2% ετησίως, θα ήταν περισσότερο από επτά φορές μεγαλύτερη σε έναν αιώνα- να θέτει στόχους επίτευξης εκπομπών αερίων που είναι απαραίτητοι για να σωθεί ο πλανήτης.
Διαβάστε ακόμα: Η “πράσινη” τεχνολογία έχει τη λύση για την κλιματική αλλαγή
Ένα αθώο ποσοστό ανάπτυξης 2 ή 3% ετησίως μεταφράζεται σε σωρευτική ανάπτυξη με την πάροδο του χρόνου. Κάτι που δεν είναι συμβατό με τη φυσική πραγματικότητα του πλανήτη. Η λύση, σύμφωνα με το κίνημα του degrowth, είναι ο περιορισμός της παραγωγής περιττών αγαθών και η προσπάθεια μείωσης της ζήτησης για είδη που δεν χρειάζονται πια.
Αυτή η ανορθόδοξη σχολή σκέψης δεν θα μπορούσε να μην έχει δεχτεί έντονες κριτικές. Ο Bill Gates έχει χαρακτηρίσει τους υποστηρικτές αυτής της θεωρίας “αποανάπτυξης” μη ρεαλιστές, τονίζοντας ότι το να ζητάμε από τους ανθρώπους να καταναλώνουν λιγότερα για χάρη του κλίματος, είναι μια χαμένη μάχη. Το γεγονός ότι είναι μια δυσπρόσιτη ιδέα που ξεβολεύει τρόπον τινά το σύστημα, είναι και δύναμη και αδυναμία. Ωστόσο, σε ορισμένες χώρες, γίνεται ολοένα και λιγότερο ταμπού, ειδικά καθώς οι κυβερνήσεις και η βιομηχανία υστερούν στις προσπάθειές τους να σταματήσουν την υπερθέρμανση του πλανήτη πέρα από τους 1,5oC, μετά την οποία ορισμένες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα γίνουν μη αναστρέψιμες.
Η Διακυβερνητική Επιτροπή του Ο.Η.Ε. για την Κλιματική Αλλαγή ανέφερε πρόσφατα την “αποανάπτυξη” σε μια σημαντική έκθεση. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας μόλις διέθεσε περίπου 10 εκατομμύρια δολάρια στον μελετητή του κινήματος του degrowth Γιώργο Καλλή και το Universitat Autònoma de Barcelona για να διερευνήσουν τις πολιτικές πρακτικές που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν “μετά την ανάπτυξη”. Ενώ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχεδιάζει μια διάσκεψη με τίτλο “Beyond Growth” την ερχόμενη άνοιξη. Ακόμη και κάποιοι στη Wall Street αρχίζουν να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στη λογική της “αποανάπτυξης”. Η επενδυτική τράπεζα Jefferies επισήμανε ότι οι επενδυτές θα πρέπει να εξετάσουν τι θα συμβεί εάν το κίνημα αυτό συγκεντρώσει περισσότερους υποστηρικτές, σημειώνοντας ότι οι νεότερες γενιές που “ανησυχούν για το κλίμα” έχουν διαφορετικές καταναλωτικές αξίες.
Στη συζήτηση για το πώς να αποφευχθεί η κλιματική καταστροφή, υπάρχει ένα βασικό σημείο συναίνεσης: Εάν πρόκειται να αποφευχθούν οι χειρότερες επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη, ο κόσμος πρέπει να μειώσει τις ετήσιες εκπομπές άνθρακα κατά 45% έως το 2030. Μετά από αυτό, πρέπει να μειωθούν απότομα και γρήγορα.
Οι περισσότεροι οδικοί χάρτες που καθορίζουν ένα σχέδιο για την επίτευξη αυτού του στόχου περιλαμβάνουν μια δραματική αναδιάρθρωση των οικονομιών γύρω από την καθαρή ενέργεια και άλλες λύσεις μείωσης των εκπομπών, ενώ προωθούν νέες τεχνολογίες και καινοτομίες της αγοράς που τις καθιστούν πιο προσιτές. Αυτό θα επέτρεπε στην παγκόσμια οικονομία να συνεχίσει να αναπτύσσεται, αλλά με έναν “πράσινο” τρόπο.
Ωστόσο, οι υποστηρικτές της “αποανάπτυξης” είναι δύσπιστοι για το αν και πότε ο κόσμος μπορεί να μειώσει τις εκπομπές εγκαίρως, ενώ επιδιώκεται οικονομική επέκταση, η οποία, όπως υποστηρίζουν, θα απαιτήσει αναπόφευκτα τη χρήση περισσότερης ενέργειας. Αυτό καθιστά πιο δύσκολη την απανθρακοποίηση του ενεργειακού συστήματος στο σύντομο χρονικό διάστημα που απομένει. Ακόμα όμως κι αν η ενέργεια μπορεί να γίνει “πράσινη”, η ανάπτυξη απαιτεί επίσης φυσικούς πόρους όπως νερό, ορυκτά και ξυλεία.
Διαβάστε ακόμα: Οι μηχανικοί των Big Tech παραιτούνται για να δουλέψουν σε startups για το κλίμα
Είναι μια ανησυχία που έχει απηχήσει η Greta Thunberg, αναμφισβήτητα η πιο διάσημη ακτιβίστρια για το κλίμα. Έχει επικρίνει “παραμύθια για ανύπαρκτες τεχνολογικές λύσεις” και “την αιώνια οικονομική ανάπτυξη”. Και έθιξε ένα άλλο σημείο που εγείρουν οι υποστηρικτές του degrowth: Λειτουργεί για όλους το τρέχον σύστημα, το οποίο έχει δημιουργήσει ανεξέλεγκτη ανισότητα;
Μπορεί να είναι δύσκολο να μιλήσουμε για αποανάπτυξη, ειδικά καθώς αυξάνονται οι φόβοι για μια παγκόσμια ύφεση, με όλο τον πόνο που συνεπάγεται η απώλεια θέσεων εργασίας και οι κατεστραμμένες επιχειρήσεις. Αλλά οι υποστηρικτές, που συχνά μιλούν για την ύφεση ως συμπτώματα ενός κατεστραμμένου συστήματος, ξεκαθαρίζουν ότι δεν προωθούν τη λιτότητα ή λένε στις αναπτυσσόμενες χώρες που επιθυμούν να αυξήσουν το βιοτικό επίπεδο ότι δεν πρέπει να καρπωθούν τα οφέλη της οικονομικής ανάπτυξης. Αντίθετα, μιλούν για την κοινή χρήση περισσότερων αγαθών, τη μείωση της σπατάλης τροφίμων, την απομάκρυνση από τις ιδιωτικοποιημένες μεταφορές ή την υγειονομική περίθαλψη και τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής των προϊόντων, ώστε να μην χρειάζεται να αγοράζονται σε τόσο τακτικά διαστήματα.
Η υιοθέτηση της “αποανάπτυξης” θα απαιτούσε μια δραματική επανεξέταση του καπιταλισμού που έχει αγκαλιάσει σχεδόν κάθε κοινωνία στον πλανήτη τις τελευταίες δεκαετίες. Ωστόσο, ορισμένες προτάσεις θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στο ισχύον σύστημα. Αναφέρεται συχνά ένα καθολικό βασικό εισόδημα, στο οποίο όλοι λαμβάνουν εφάπαξ ποσό ανεξάρτητα από το καθεστώς απασχόλησής τους, ή στην τετραήμερη εβδομάδα εργασίας επιτρέποντας στην οικονομία να μειώσει την εξάρτησή της από τις ρυπογόνες βιομηχανίες. Στον πυρήνα του κινήματος του degrowth βρίσκεται μία και μόνη βασική αρχή: όταν οι άνθρωποι έχουν περισσότερη οικονομική ασφάλεια και περισσότερες οικονομικές ελευθερίες, παίρνουν καλύτερες αποφάσεις. Ελπίδα ή ουτοπία;
Με πληροφορίες από CNN
Photo: Unsplash
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
