Το πιθανότερο είναι ότι όλοι το παθαίνουν κάποια (κάποιες;) στιγμές στη ζωή τους· όταν νιώθουν συναισθηματικά πιεσμένοι, να κάνουν κάποια αυθόρμητη αγορά για να νιώσουν καλύτερα. Αν ο όρος shopping therapy ακούγεται ξεπερασμένος, την εποχή του omnichannel και των απρογραμμάτιστων αγορών κατά τη διάρκεια ενός σκρολαρίσματος στο Instagram, πάντως έχει μία πολύ καλή βάση: τη δύναμη που έχουν τα συναισθήματα όταν πρόκειται (και) για τις αποφάσεις που αφορούν το πορτοφόλι μας.
Το ενδιαφέρον, μάλιστα, είναι ότι μεγάλο ρόλο στον βαθμό που μας επηρεάζουν τα συναισθήματα παίζει και η ηλικία μας. Σύμφωνα με έρευνες, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι αποφάσεις τους γίνονται λιγότερο συναισθηματικές όσο μεγαλώνουν. Οι νεότεροι των 35, από την άλλη, λένε ότι τα συναισθήματά τους οδηγούν σε μεγαλύτερο βαθμό τις οικονομικές επιλογές τους – και μάλιστα με μεγάλη διαφορά από τους άνω των 35 (55% σε σχέση με 31%). Τα ποσοστά φαίνεται ότι μειώνονται όσο μεγαλώνουμε.
Αν και οι ειδικοί εκτιμούν ότι αυτή η διαφορά οφείλεται στον βαθμό αυτοελέγχου, που μεγαλώνει μαζί με την ηλικία, επισημαίνουν ότι οι έρευνες εν γένει δείχνουν ότι το συναίσθημα καθοδηγεί τις αποφάσεις μας ανεξαρτήτως ηλικίας. Στην πραγματικότητα, αυτό που αλλάζει είναι η αντίληψη που έχουμε για την επίδρασή του. Ενδεικτικό είναι το εύρημα ότι αυτοί που αυτοπροσδιορίζονται ως εξωστρεφείς προσωπικότητες, πιστεύουν ότι παίρνουν αποφάσεις περισσότερο επηρεασμένοι από τα συναισθήματά τους, ενώ όσοι δηλώνουν πιο συγκρατημένοι, δεν πιστεύουν ότι επηρεάζονται τόσο. Ακόμα και η πεποίθηση των παλαιότερων γενιών ότι παίρνουν πιο λογικές και ώριμες οικονομικές αποφάσεις, είναι μια πεποίθηση στην οποία οδηγούνται από τα συναισθήματά τους.
Πάντως, οι πιο παρορμητικοί δηλώνουν ότι αν κέρδιζαν, για παράδειγμα, το Τζόκερ, το πιθανότερο είναι ότι θα ξόδευαν, αντί να τα αποταμιεύσουν τα χρήματα. Από την άλλη, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία είναι λιγότερο πιθανό να πάρουν μεγάλα οικονομικά ρίσκα. Αυτό μπορεί να σχετίζεται και με τη πτώση των επιπέδων ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, που μειώνει και την ανάγκη για την αίσθηση ανταμοιβής που δίνουν οι πιο τολμηρές αποφάσεις.
Σημαντικό πρόσθετο δεδομένο αποτελεί επίσης ο αντίκτυπος της πανδημίας, που έβαλε τους ανθρώπους σε συνθήκες έντονου άγχους και φόβου, επηρέασε τις γνωστικές τους λειτουργίες και τον τρόπο που επεξεργάζονται τις πληροφορίες της καθημερινότητάς τους. Εν ολίγοις, είναι δύσκολο να πάρει κανείς αποφάσεις τετράγωνης λογικής όταν βρίσκεται σε κατάσταση πάλης ή φυγής (fight-or-flight).
Πώς αποφεύγουμε τις συναισθηματικές οικονομικές αποφάσεις;
Ειδικοί στον οικονομικό προγραμματισμό και τη συμπεριφορά προτείνουν να εξετάζει κανείς πώς νιώθει σωματικά, πριν καταχωρίσει κάπου τα στοιχεία της κάρτας του – αν, λόγου χάρη νιώθει νευρικότητα ή ιδρώνει ή αισθάνεται τους μύες του τεντωμένους -, καθώς λένε ότι αυτό μπορεί να δώσει μια εικόνα για την ψυχική του κατάσταση. Έχοντας συναίσθηση του τι του συμβαίνει, μπορεί να αναρωτηθεί αν αυτό που πρόκειται να αγοράσει αποτελεί μια καλή λύση για αυτό που νιώθει ή αν του καλύπτει κάποια ανάγκη. Προτείνουν ακόμα να αφήνει κανείς να περάσει ένα εικοσιτετράωρο πριν προχωρήσει σε μια οικονομικής φύσης απόφαση. Την επόμενη μέρα μπορεί να ξαναδεί το ίδιο θέμα με άλλο μάτι.
Ο λεπτομερής σχεδιασμός, είτε αυτό αφορά μια επένδυση, είτε πρόκειται για μια απλή καλή shopping list είναι ακόμα βασική συμβουλή για να αποφευχθούν οι παρορμήσεις. Όπως και το να αναγνωρίζει κανείς τι είναι αυτό που τον δελεάζει, τι μπορεί να τον παρασύρει να ξοδέψει ενώ δεν υπάρχει λόγος. Έτσι, στο μέλλον σε μια παρόμοια συνθήκη, θα μποροεί να αναγνωρίσει τι του συμβαίνει και να το διαχειριστεί.
Αλλά και τα ίδια τα συναισθήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εκλογίκευση μια κατάστασης. Όταν πρόκειται για περίπλοκες αποφάσεις, που μας ζορίζουν ψυχικά, μπορούμε να συνδέσουμε τα συναισθήματά μας με τους μακροπρόθεσμους στόχους μας. Να φανταστούμε δηλαδή τον εαυτό μας και το πώς θα ένιωθε στο μέλλον, μετά από μια συγκερκιμένη απόφαση. Έτσι μπορούμε να αποκτήσουμε μεγαλύτερο έλεγχο στο πόσο μας επηρεάζουν στο παρόν.
ή αποκτήστε ετήσια συνδρομή εδώ.
